BUEO-BUEO
Sa isaea ka simple ag maeayong barangay,
Ro mga tahur hay nagkaeangay;
Sa buoe-bueo nga mag-engkwentrohanay,
Agud matigayon ro andang kalipay.
Sari-saring agak ro mga gindaea,
May mistisuhon, bisaya ag dirasa;
May alimbuyog, talisayon ag puea,
Maskin owa ngani it daea nga kwarta.
May paring nga likusan,
May binabaye nga senyalan;
May tukong nga koronahan,
May bulag nga banderahan.
May gapanukoe nga baeayon,
May hulo nga tibakon;
May bantres nga galiton,
May ati nga burunguson.
May nagkaeasugot sa sieikaran,
Eagi-eagi sanda hay nagtaeakdan;
Ro manugpusta hay nag-aeamutan,
Ag ginplastar sa gabuyot it muntonan.
Ro talisayong manok hay natama sa biya,
Ag ro agaw hay puea bangud abong pusta;
Madali eang pagyamar ag eagi ginpalarga,
Eagi-eagi nadayon ro una nga sultada.
Ro mga tahur hay nagsieinggitan,
Dyes-syite, ag baynte-kinse hasta ro lugrohan;
Ro mga kristo hay nagpueustaan,
Ag nagkaeasugot sa sieinyasan.
Pagsinggit it larga it mahugod nga yamador
Eagi-eagi nag-alerto ro sintensyador
Ginbuy-an ro manok it daywang sultador
Ag nagpueoekan ro daywang ganador.
Apang nagsinangag tapos it engkwentro,
Owa nagkaeasugot ro pilang mga kristo;
Bangud kuno hay disyaon ro pagkareyo,
Ro sintensyador hay nadangat sa peligro.
Ro nagpueostaan hay nagsinueoktan,
Apang ro ginbayad hay sieinggitan;
Nagsaeabtanan hasta nagtinueoepan,
Nag-aeakiran hasta nga nageinagsan.
Ro mga pulis hay nag-aeabutan,
Ag eagi-eagi hay nagdinaeakpan;
Ro ibang tahur hay nakadaeagan,
Apang ro iba, ginsueod sa kulungan.
Ro bueo-bueo hay malisod gid nga bisyo,
Ag ginabawae gid it atong gobyerno;
Bangud bukon abi it lisensyado,
Ngani magpae-at eon it sugae nga peligroso.
------------------------------------
PAHID
Sa banwa it Ibajay, sa baryo it Yawan,
May ginhiwat nga binaylehan;
Nagtaeambong ro mga kadaeagahan,
Ag nagbaeayle sanda it kamirunan.
Sa pagbaligya it basket nga panganay
May nagbakae nga grupo kuno it mahilway;
Apang ginpasakaan it grupong manugtangway,
Ngani ro mahilway sa pagbakae nagpahuway.
Sunod nga ginbaligya hay basket nga pangaywa,
May nagbakae man nga grupo nga manugbaesa;
Ag nagsaeaot sa gwapahon nga mga daeaga,
Ro mga nagbakae hay nagkalipay sa plasa.
Naghinyo ro grupo nga ilisan ro sonata,
Ag ginpatukar ro barok nga matsa cha-cha;
Ro grupo hay nagsaot it pahid ag nagkinaransa,
Ag nagkinasadya kaibahan ro partner nga daeaga.
Gintawag pa gid nanda sa mataas nga presyo
Agud makabulig gid kuno sanda it husto;
Ro alas tres nga oras eagi hay gin anunsyo,
Agud tapuson eon ro pagpangita it negosyo.
Ngani manami gid ro pagpabenipisyo,
It mga mahugod nga nagapanirbisyo:
Mabahoe nga bulig para nga mag-asenso,
Sa isaea nga maeayo ag pobre nga baryo.
ni Malayag
Friday, September 30, 2011
Thursday, September 29, 2011
ni P.M. Conanan
Pagbinag-binag sa Panumdoman it Isaea ka Binukot
Pinili mo nga magpanaog sa syudad.
Einayasan mo ro ginharian nga ginhaead kimo it kadunaan.
Gintalikdan mo ro imo nga pagkaprinsesa.
Gaoy eon ro imong huna-huna ag gusto eon nimo nga mahilway.
Ginuba mo ro maimon nga kalinong.
Kalinong nga nangin kahulid nimo sa kada adlaw ag gabii.
Ginpili mo nga mataeupangdan ro kataason it eangit.
Dangawon ro kaeaparan it eugta. Ag taw-an
it hayga ro imong mga panikangon.
Hangaway ka nga eumutos sa syudad.
Idto sa mga aninong nagatabuk-tabok sa karsadahon
it mga nagabaeansuli nga kadudoeman, samtang nagaaeawayan
ro mga mueto sa entablado ag ginakunyag ro tungang gabii.
Sa syudad nga indi magpamati sa mga nagapangayo it tabang
samtang nagawinakae ag nagawaeas ro mga tawo sa nagapinueaw nga karsadahon...
Idto sa nagapanghuy-ab nga mga rebulto.
Nangin ginharian mo ro kuta
nga ginapueawan it mga budli nga tiyan.
Sa nagapangayat ag hagae nga sonata.
Nagapanampit ro makahieilong nga mga ieimnon.
Samtang nagatinamboe ro mga tukar nga makabueungoe.
Ag ginaeag-ok ro imo nga nagaeutaw-eutaw nga kaeag.
Nahidlaw nga nagaeinagatik ro maeamig-eamig nga mga baso.
Nagaeaway ro mga buesa sa kada saot it hubeas nga eawas.
Makahieilong ro mga nagaliraw nga kahayag it iwag
ag ikaw hay nahilong...
Hilong nga hilong.
Nahilong ka sa kabuganaan nga haead it ginharian nga kueang
sa manggad, manggad nga haead kimo it kadunaan.
Eumunip ka ag naeumos sa purilon nga syudad.
samtang ginapas-an mo sa panumdoman ro imo nga kahapon.
Ginhawanan mo ro daean agud balikdan ro eandong
it imong ginbugtawan nga ginharian. Agud samitan
euman ro kabuganaan nga haead kimo it kadunaan.
Apang tabu-tabuhon ag batsihon eon ro daean
paagto sa gintalikdan nimo nga ginharian...
ni P.M. Conanan
Manila
Pinili mo nga magpanaog sa syudad.
Einayasan mo ro ginharian nga ginhaead kimo it kadunaan.
Gintalikdan mo ro imo nga pagkaprinsesa.
Gaoy eon ro imong huna-huna ag gusto eon nimo nga mahilway.
Ginuba mo ro maimon nga kalinong.
Kalinong nga nangin kahulid nimo sa kada adlaw ag gabii.
Ginpili mo nga mataeupangdan ro kataason it eangit.
Dangawon ro kaeaparan it eugta. Ag taw-an
it hayga ro imong mga panikangon.
Hangaway ka nga eumutos sa syudad.
Idto sa mga aninong nagatabuk-tabok sa karsadahon
it mga nagabaeansuli nga kadudoeman, samtang nagaaeawayan
ro mga mueto sa entablado ag ginakunyag ro tungang gabii.
Sa syudad nga indi magpamati sa mga nagapangayo it tabang
samtang nagawinakae ag nagawaeas ro mga tawo sa nagapinueaw nga karsadahon...
Idto sa nagapanghuy-ab nga mga rebulto.
Nangin ginharian mo ro kuta
nga ginapueawan it mga budli nga tiyan.
Sa nagapangayat ag hagae nga sonata.
Nagapanampit ro makahieilong nga mga ieimnon.
Samtang nagatinamboe ro mga tukar nga makabueungoe.
Ag ginaeag-ok ro imo nga nagaeutaw-eutaw nga kaeag.
Nahidlaw nga nagaeinagatik ro maeamig-eamig nga mga baso.
Nagaeaway ro mga buesa sa kada saot it hubeas nga eawas.
Makahieilong ro mga nagaliraw nga kahayag it iwag
ag ikaw hay nahilong...
Hilong nga hilong.
Nahilong ka sa kabuganaan nga haead it ginharian nga kueang
sa manggad, manggad nga haead kimo it kadunaan.
Eumunip ka ag naeumos sa purilon nga syudad.
samtang ginapas-an mo sa panumdoman ro imo nga kahapon.
Ginhawanan mo ro daean agud balikdan ro eandong
it imong ginbugtawan nga ginharian. Agud samitan
euman ro kabuganaan nga haead kimo it kadunaan.
Apang tabu-tabuhon ag batsihon eon ro daean
paagto sa gintalikdan nimo nga ginharian...
ni P.M. Conanan
Manila
Friday, September 9, 2011
Mga Matag-od nga Sugilanon ni Lolo Peryong
MAESTRA
GINAKABIG nga mayad nga maestra si Anita. Owa eot-a hingan it eskuyla nga nag-agi kana nga owa imaw ginadayaw. Bagay nga ginapabugae nana. Sa makaron eamang nga paagi hay nasag-ulian ro anang paghimueat ag paghimatuon, nga owa man imaw nagapangayo it kabaylo.
Nagabahoe man ro anang tagipusuon kada makabati imaw it anang nangin eskuyla nga nangin madinaeag-on sa andang gintinguha nga kurso. Nga hambaeon pa nga mas mataas ag maeayo eon ro naangkon it anang mga eskuyla kaysa kana, ag sa kada magkieieita man sanda, hay nagaagom man gihapon imaw it pagdayaw halin kanda. Padayon imaw nga ginapadunggan ag ginapabugae. Nga kon owa sa anang mga ginturo hay owa man it naangkon ro anang mga eskuyla. Suno pa sa anang mga eskuyla, nga kon maghimo it listahan it mga mayad nga maestra sa andang banwa, siguro hay isaea imaw. Imaw eani ginpadunggan imaw sa andang banwa bilang isaea ka hueuwaran nga maestra.
Maskin bugana eon imaw sa pagpadungog, owa gihapon imaw ginsumuha sa pag-usoy it mga butang nga puydi nana nga magamit sa anang pagtinueor-an. Pirme eang gidlang nana nga ginahambae sa anang mga eskuyla, ’Hastabuhi kamo nga mangin eskuyla.’ Kon isipon hay matsa makabueo-bueo pamatian. Sin-o man abi ro gustong hasta nagakabuhi nga mangin eskuyla. Apang kaparehas nana, gusto man nana nga ro anang mga eskuyla hay indi mag-pae-at it pagdiskubre.
Indi gid-a imaw gusto nga maghalin kana ro anang mga eskuyla nga owa gid it naantiguhan kana. Ngani, nga obrahon gid nana tanan ro anang sarang mahimo hasta sa anang paeaabuton nga pagretiro.
Pirme ngani kana nga ginpangutana kon ano ro anang sikreto sa pagtinueor-an.
”Ginakabig ko abi nga matsa tunay ko nga unga ro akon nga mga eskuyla,” pirme nana nga ginasabat.
Indi baea nga owa it ginikanan nga gusto nga mapaeain ro andang mga unga, ro anang rason. Owa it ginikanan nga gustong owa gid it maangkon ro andang mga unga? Tanan hay nagatinguha it kamaeayran para sa andang mga unga. Ngani nga pirme man nana nabatian nga kunta hay maswerte ro anang unga. Bangud kon ro ana ngani nga eskuyla hay natur-an ag naagubayan nana it husto, kapin pa gid-a ro ana nga unga? Kamayad-mayad gid siguro kunta ro anang unga. Mas kapin gid nga maeayo ro maabutan.
Pero kanugon kuno. Dahil ro haeambaeong unga, maskin kan-o hay owa nana maagyan nga mitlangon.
________________________
KADA DOMINGO
GINAKAHIDLAWAN nana ro pag-abot it adlaw nga Domingo. Bukon it owa imaw it sueod sa eskuylahan. Bukon man tungod makasimba euman sanda sa anang nanay ag magkaon sa guwa.
Ginakahidlawan nana ro adlaw nga Domingo bangud nagaabot ro ana nga tatay. Ro anang tatay nga kada Domingo eamang nagauli sa anda. Kon amat pa eani hay mga daywa o tatlong dominggo. Maabo imaw nga mga bagay nga indi nana maeubtan. Ginpangutana eon man eani nana ron sa anang tatay, nga kon ham-at kon amat malang nagauli sa anda. Pero kat hato man gihapon ro isabat sa anang tatay. Indi puydi nga aywanan ro trabaho.
Nagsueod sa anang paminsaron nga basi matuod nga sa maeayo gid mat-a nagatrabaho ro ana nga tatay. Pero bukon baea, nga kon maeayo ro ginatrabahuhan, hay nagadaea it maabo nga mga eambong. Kapareho it anang kahampang, nga pirme kunong nadestino ro anang tatay sa maeayo. Ngani nagadaea it maabong mga eambong. Pero bukon it makaron ro ana nga tatay.
Pirme eani imaw nga naibot sa anang mga kahampang. Adlaw-adlaw abi nga naga-uli ro andang mga tatay. Kada hapon hay naga-untat eagi sanda it hampang kon mag-abot eon ro mga tatay it anang mga kahampang. Nagadueungan ro anang mga kahampang it dinaeagan, agud abi-abihon ro andang mga tatay. Maaywanan imaw nga isaeahanon samtang nagatinan-aw sa nagakinalipay nana nga mga kahampang.
Pero indi bale, naisip nana, bawion eang galing nana ro adlaw nga mangin kaibahan sanda it anang tatay, pag-abot it Domingo. Istoryahon nana nga kaeabanan hay very good imaw sa klase. Nga maabo ro anang nabuoe nga one hundred sa andang mga test. Nga gindayaw euman imaw it anang maestra.
Sigurado nga maila euman ro anang tatay. Kusion euman imaw sa anang purok-purok nga uyahon. Mangin magkaibahan euman sandang makaon sa guwa. Matan-aw it TV. Mahampang ag kon magaoy, hay dungan sanda nga maeubog, samtang ginamahaea nana ro butkon it anang tatay. Sugilanunan imaw. Mag-utok-utok dayon imaw it hinibayag kon makabueo-bueo, ag nagahingos-hingos man dayon kon masubo.
Malipayon gid-a imaw kon adlaw nga Dominggo. Sang gabii euman abi nana nga makupkupan ag makahulid sa pagtueog ro anang tatay.
Bangud pagkahin-aga, sigurado nga mabugtaw euman imaw nga owa eon sa anang euyo ro anang tatay.
______________________________
SUNOG
NAGBUGTAW si Andoy sa kalingaw ag kinagulo it anang mga kaeapitbaeay sa mapiot nga daeanon sa squatter. Owa eagi imaw nagbangon. Nagpamatyag anay imaw. Kat mapan-uhan nana nga sunog gali ro ginakalingawan hay eagi-eagi imaw nga nagbangon.
Nag-iswag-iswag imaw. Pinangadhap nana ro mga eambong sa karton nga nakabutang sa saeog. Maskin man eamang eambong, hay may mahaw-as imaw. Kon ham-at natyempuhan pa abi nga sa pangitan-an ro manghod ag ina ag isaeahanon eamang imaw.
Inadwing nana ro daan ag maisot nga tv. Gusto nana nga unahong haw-ason ro tv, mabahoe abi nga bulig karon kana. Adlaw ag gabii nana nga nangin kaibahan, sa anang pag-isaeahanon, sa tyempo it kasubo ag sa anang kamingaw sa kabuhi.
Nag-isdug-isdog euman imaw, nag-usoy it mga gamit nga puydi pa nana nga mahaw-as. Dueunganon dayon nana nga hakwaton. Kinahangean nanang masarangan. Suno sa mga sugid it mga nakaagi it sunog hay masarangan mo kuno nga hakwaton ro mga bagay nga indi mo anay dati nga mahakwat. Madueungan mo gid kuno it hakwat. Bangud sa gulpihan nga pagkinupag, hay indi mo hilmon ro kabug-at.
Nagsueod sa anang paminsaron, nga basi sa oras nga gumuwa imaw sa andang baeay, hay owa eon imaw it maabutan.
Padayon ro kinagulo, ag tugma nana nga maeapit lang ro sunog. Nagasueod eon sa andang baeay ro madamoe nga aso. Gainubo imaw. Sinamitan eon nana nga suminggit ag magpangayo it bulig, apang indi makaeapos ro anang singgit sa makapaeingidlis nga sieigwikan ag taeangison it mga tawo. Tanan man abi hay nagakinahangean it bulig. Kanya-kanyang haw-as it mga ginpundar nga mga gamit sa pagpangabuhi ag mga mahae sa kabuhi.
Ginpahaom nana ro anang kaugalingon, kinahangean nga haw-ason nana ro mga importante nandang gamit, kapin gid ro anang kaugalingon.
Apang ulihi eon napan-uhan nana, bangud biktima gali it polio ro anang daywa ka siki.
___________________________________
PAGPABUTYAG
HANGIT imaw sa anang tatay. Pero bukon eon gid man nga nahangit it mayad. Kon katon pa hay maeain eang ro anang buot dahil eaom nana hay owa gid ginataw-i it hayga ro anang pagka pamatan-on. Di baea kunta hay taw-an it hayga it anang tatay ro makara nga pangidaron sa anang kabuhi? Pero bukon, bangud samtang sa tyempo nga ginaagom it ana nga mga katubo ro pagka pamatan-on, imaw mat-ana hay kaibahan it ana nga ama sa pagpanagat.
Ginaako nana, maabu man imaw nga naantiguhan sa pagpanagat halin sa ana nga tatay. Sa pagbugsay it baruto. Kapin gid sa pagpanaksay ag pagpamunit it isda. Magpangutana ka eang eani nahanungod sa pagpangisda, kabisado nana ro isabat. Pero bukot-a kunta ron ro ana nga gusto nga maagihan sa anang pamatan-on nga pangidaron. Ngani nga indi gid nana matago nga maibot sa anang mga katubo-tubo. Kon amat hay matsa gusto eon nana nga magmatarong ag supaeon ro ana nga tatay. Indi nana mahangpan nga kon ham-at ginagaid imaw sa pagpangita it isda? Bukon abi it hangae ro magbugsay. Ginakiboe eon eani ro anang mga paead. Bukon it hangae ro kabuhi sa tunga it eawod. Hambae ngani nanda nga pirme eang nga nagaatubang sa kataeagman.
”Pag-abot it adlaw, maeubtan gid nimo nga kon ham-at ginaobra ko ra kimo,” pirmeng ginahambae it anang tatay.
Para kana, hay ginakabig nana nga buko’t angay ag bagay. Isaea ka paggaid kana nga kunta hay gina enjoy nana ro anang pagka pamatan-on.
”Masakit ro ing butkon ay?” kisya nga pangutana it anang ama samtang sa eawod sanda. Nagapaagahon eon kato apang owa pa nagasubat ro adlaw.
Huo,” sabat nana, gin-unat-unat ro mga butkon ag ginhueag-hueag ro mga tudlo.
Matuod, kaina pa gid nagabinhod ro anang mga butkon. Kaina pa eani kunta nana gusto nga mag-uli, apang indi magsugot ro anang tatay.
”Basta pirme eang gidlang nimo nga isipon, nga ro pagbugsay hay dapat nga sa tamang direksyon,” hambae it ana nga tatay, nga matsa owa hingan it hakat sa anang ginabatyag.
“Pero, makapueuypoy gid-a, ‘Tay.”
”’Tuod gid man,” hambae it anang tatay. ”Ag makaron man ro matabo kimo hasta ka magkagueang, kon owa it direksyon ro imong kabuhi.”
Nagtueok imaw sa anang tatay.
”Indi ko gusto nga matuead ka sa ibang mga miron nga matsa owa it paagtunan ro andang kabuhi.”
Padayon imaw nga nagapinamati.
”Maw eani nga gusto ko nga ipabatyag kimo kon mauno ro kalisod sa eawod, agud maghimueat ka.”
Naglingu-lingo imaw.
“Indi ko gusto nga magtuead ka kakon, Jerome. Gusto nakon hay may madangatan ka. Hinugay gid it ayaw.”
Nagtangu-tango imaw.
Sa palibot, hay amat-amat eon nga nagaeapnaag ro kahayag it adlaw.
________________________________
PAGBALIK
NAGBUGTAW imaw kat nabatian nana nga may kasugilanon ro ana nga nanay sa sala. Limog it eaki. Pero tugma nana, nga bukon it anang tatay, bangud hasta kara, owa pa nana makita ro ana nga tatay. Owa it ginahambae ro ana nga nanay kon siin o may tatay gid baea imaw.
Gin-isip man nana kon sin-o ro bisita it ana nga nanay kung Domingo ngato, pero owa man amaw it matandaan nga hinambae nga may paeaabuton sandang bisita.
Pero natugma nana nga bukon it andang kaeapit-baeay o taga anda ro bisita it anang nanay. Suno sa sugilanon nga nabatian nana, matsa mabuhay eon man nga owa nagkieitaan ro daywa. Indi maubsan it pangutana ag matarong ro kada isaea.
Nag-unat-unat anay imaw bago nagbangon. Nagpungko sa katre nga ginkuso-kuso ro mga mata. Ag matsa namueaw-mueawan nga gumuwa sa kuwarto.
“Ay, Kian, bugtaw ka eon gali?” hambae it anang ina.
Nagpasabak imaw sa anang ina. Napan-uhan nana, nga nagatinueok kana ro bisita it ana nga nanay. Haeos bukon eon gid man it maeayo ro pangidaron it bisita nanda sa anang ina. Bukon gid man eani it taga anda o kaeapit-baeay ro eaki ngato. Bangud maskin kan-o, owa pa nana makit-i o naitsurahan man eamang.
Napan-uhan nana, nagahiyum-hiyom ro panan-awan it bisita samtang nagatinueok kana. Puno it kalipay. It kahidlaw. Matsa gusto pa ngani imaw nga hakson, kuekueon ag it haru-haruan.
“Imaw baea?” nabatian nanang hinambae it bisita. Tumindog ag matsa hakson ag kuekueon imaw. Samtang nagadinutdot imaw sa dughan it anang ina, nga owa man nahadluki.
Nagtangu-tango ro anang ina, samtang ginasudlay-sudlay ro ana nga buhok.
“Mabahoe gid-a ro akon nga inubrang saea kinyo.” Nabatian nana nga matsa gapaeangurog ro limog it bisita.
“Bahoe eot-a gali imaw,” sugpon pa it bisita, ag nabatyagan nana ro pagham-eos it alima it bisita sa ana nga buhok, ag sa ana nga uyahon. “Ag kaitsura ko gid-a...”
Tinangda nana ag tinueok it mayad ro bisita.
ni P. M. Conanan
Pandacan, Manila
GINAKABIG nga mayad nga maestra si Anita. Owa eot-a hingan it eskuyla nga nag-agi kana nga owa imaw ginadayaw. Bagay nga ginapabugae nana. Sa makaron eamang nga paagi hay nasag-ulian ro anang paghimueat ag paghimatuon, nga owa man imaw nagapangayo it kabaylo.
Nagabahoe man ro anang tagipusuon kada makabati imaw it anang nangin eskuyla nga nangin madinaeag-on sa andang gintinguha nga kurso. Nga hambaeon pa nga mas mataas ag maeayo eon ro naangkon it anang mga eskuyla kaysa kana, ag sa kada magkieieita man sanda, hay nagaagom man gihapon imaw it pagdayaw halin kanda. Padayon imaw nga ginapadunggan ag ginapabugae. Nga kon owa sa anang mga ginturo hay owa man it naangkon ro anang mga eskuyla. Suno pa sa anang mga eskuyla, nga kon maghimo it listahan it mga mayad nga maestra sa andang banwa, siguro hay isaea imaw. Imaw eani ginpadunggan imaw sa andang banwa bilang isaea ka hueuwaran nga maestra.
Maskin bugana eon imaw sa pagpadungog, owa gihapon imaw ginsumuha sa pag-usoy it mga butang nga puydi nana nga magamit sa anang pagtinueor-an. Pirme eang gidlang nana nga ginahambae sa anang mga eskuyla, ’Hastabuhi kamo nga mangin eskuyla.’ Kon isipon hay matsa makabueo-bueo pamatian. Sin-o man abi ro gustong hasta nagakabuhi nga mangin eskuyla. Apang kaparehas nana, gusto man nana nga ro anang mga eskuyla hay indi mag-pae-at it pagdiskubre.
Indi gid-a imaw gusto nga maghalin kana ro anang mga eskuyla nga owa gid it naantiguhan kana. Ngani, nga obrahon gid nana tanan ro anang sarang mahimo hasta sa anang paeaabuton nga pagretiro.
Pirme ngani kana nga ginpangutana kon ano ro anang sikreto sa pagtinueor-an.
”Ginakabig ko abi nga matsa tunay ko nga unga ro akon nga mga eskuyla,” pirme nana nga ginasabat.
Indi baea nga owa it ginikanan nga gusto nga mapaeain ro andang mga unga, ro anang rason. Owa it ginikanan nga gustong owa gid it maangkon ro andang mga unga? Tanan hay nagatinguha it kamaeayran para sa andang mga unga. Ngani nga pirme man nana nabatian nga kunta hay maswerte ro anang unga. Bangud kon ro ana ngani nga eskuyla hay natur-an ag naagubayan nana it husto, kapin pa gid-a ro ana nga unga? Kamayad-mayad gid siguro kunta ro anang unga. Mas kapin gid nga maeayo ro maabutan.
Pero kanugon kuno. Dahil ro haeambaeong unga, maskin kan-o hay owa nana maagyan nga mitlangon.
________________________
KADA DOMINGO
GINAKAHIDLAWAN nana ro pag-abot it adlaw nga Domingo. Bukon it owa imaw it sueod sa eskuylahan. Bukon man tungod makasimba euman sanda sa anang nanay ag magkaon sa guwa.
Ginakahidlawan nana ro adlaw nga Domingo bangud nagaabot ro ana nga tatay. Ro anang tatay nga kada Domingo eamang nagauli sa anda. Kon amat pa eani hay mga daywa o tatlong dominggo. Maabo imaw nga mga bagay nga indi nana maeubtan. Ginpangutana eon man eani nana ron sa anang tatay, nga kon ham-at kon amat malang nagauli sa anda. Pero kat hato man gihapon ro isabat sa anang tatay. Indi puydi nga aywanan ro trabaho.
Nagsueod sa anang paminsaron nga basi matuod nga sa maeayo gid mat-a nagatrabaho ro ana nga tatay. Pero bukon baea, nga kon maeayo ro ginatrabahuhan, hay nagadaea it maabo nga mga eambong. Kapareho it anang kahampang, nga pirme kunong nadestino ro anang tatay sa maeayo. Ngani nagadaea it maabong mga eambong. Pero bukon it makaron ro ana nga tatay.
Pirme eani imaw nga naibot sa anang mga kahampang. Adlaw-adlaw abi nga naga-uli ro andang mga tatay. Kada hapon hay naga-untat eagi sanda it hampang kon mag-abot eon ro mga tatay it anang mga kahampang. Nagadueungan ro anang mga kahampang it dinaeagan, agud abi-abihon ro andang mga tatay. Maaywanan imaw nga isaeahanon samtang nagatinan-aw sa nagakinalipay nana nga mga kahampang.
Pero indi bale, naisip nana, bawion eang galing nana ro adlaw nga mangin kaibahan sanda it anang tatay, pag-abot it Domingo. Istoryahon nana nga kaeabanan hay very good imaw sa klase. Nga maabo ro anang nabuoe nga one hundred sa andang mga test. Nga gindayaw euman imaw it anang maestra.
Sigurado nga maila euman ro anang tatay. Kusion euman imaw sa anang purok-purok nga uyahon. Mangin magkaibahan euman sandang makaon sa guwa. Matan-aw it TV. Mahampang ag kon magaoy, hay dungan sanda nga maeubog, samtang ginamahaea nana ro butkon it anang tatay. Sugilanunan imaw. Mag-utok-utok dayon imaw it hinibayag kon makabueo-bueo, ag nagahingos-hingos man dayon kon masubo.
Malipayon gid-a imaw kon adlaw nga Dominggo. Sang gabii euman abi nana nga makupkupan ag makahulid sa pagtueog ro anang tatay.
Bangud pagkahin-aga, sigurado nga mabugtaw euman imaw nga owa eon sa anang euyo ro anang tatay.
______________________________
SUNOG
NAGBUGTAW si Andoy sa kalingaw ag kinagulo it anang mga kaeapitbaeay sa mapiot nga daeanon sa squatter. Owa eagi imaw nagbangon. Nagpamatyag anay imaw. Kat mapan-uhan nana nga sunog gali ro ginakalingawan hay eagi-eagi imaw nga nagbangon.
Nag-iswag-iswag imaw. Pinangadhap nana ro mga eambong sa karton nga nakabutang sa saeog. Maskin man eamang eambong, hay may mahaw-as imaw. Kon ham-at natyempuhan pa abi nga sa pangitan-an ro manghod ag ina ag isaeahanon eamang imaw.
Inadwing nana ro daan ag maisot nga tv. Gusto nana nga unahong haw-ason ro tv, mabahoe abi nga bulig karon kana. Adlaw ag gabii nana nga nangin kaibahan, sa anang pag-isaeahanon, sa tyempo it kasubo ag sa anang kamingaw sa kabuhi.
Nag-isdug-isdog euman imaw, nag-usoy it mga gamit nga puydi pa nana nga mahaw-as. Dueunganon dayon nana nga hakwaton. Kinahangean nanang masarangan. Suno sa mga sugid it mga nakaagi it sunog hay masarangan mo kuno nga hakwaton ro mga bagay nga indi mo anay dati nga mahakwat. Madueungan mo gid kuno it hakwat. Bangud sa gulpihan nga pagkinupag, hay indi mo hilmon ro kabug-at.
Nagsueod sa anang paminsaron, nga basi sa oras nga gumuwa imaw sa andang baeay, hay owa eon imaw it maabutan.
Padayon ro kinagulo, ag tugma nana nga maeapit lang ro sunog. Nagasueod eon sa andang baeay ro madamoe nga aso. Gainubo imaw. Sinamitan eon nana nga suminggit ag magpangayo it bulig, apang indi makaeapos ro anang singgit sa makapaeingidlis nga sieigwikan ag taeangison it mga tawo. Tanan man abi hay nagakinahangean it bulig. Kanya-kanyang haw-as it mga ginpundar nga mga gamit sa pagpangabuhi ag mga mahae sa kabuhi.
Ginpahaom nana ro anang kaugalingon, kinahangean nga haw-ason nana ro mga importante nandang gamit, kapin gid ro anang kaugalingon.
Apang ulihi eon napan-uhan nana, bangud biktima gali it polio ro anang daywa ka siki.
___________________________________
PAGPABUTYAG
HANGIT imaw sa anang tatay. Pero bukon eon gid man nga nahangit it mayad. Kon katon pa hay maeain eang ro anang buot dahil eaom nana hay owa gid ginataw-i it hayga ro anang pagka pamatan-on. Di baea kunta hay taw-an it hayga it anang tatay ro makara nga pangidaron sa anang kabuhi? Pero bukon, bangud samtang sa tyempo nga ginaagom it ana nga mga katubo ro pagka pamatan-on, imaw mat-ana hay kaibahan it ana nga ama sa pagpanagat.
Ginaako nana, maabu man imaw nga naantiguhan sa pagpanagat halin sa ana nga tatay. Sa pagbugsay it baruto. Kapin gid sa pagpanaksay ag pagpamunit it isda. Magpangutana ka eang eani nahanungod sa pagpangisda, kabisado nana ro isabat. Pero bukot-a kunta ron ro ana nga gusto nga maagihan sa anang pamatan-on nga pangidaron. Ngani nga indi gid nana matago nga maibot sa anang mga katubo-tubo. Kon amat hay matsa gusto eon nana nga magmatarong ag supaeon ro ana nga tatay. Indi nana mahangpan nga kon ham-at ginagaid imaw sa pagpangita it isda? Bukon abi it hangae ro magbugsay. Ginakiboe eon eani ro anang mga paead. Bukon it hangae ro kabuhi sa tunga it eawod. Hambae ngani nanda nga pirme eang nga nagaatubang sa kataeagman.
”Pag-abot it adlaw, maeubtan gid nimo nga kon ham-at ginaobra ko ra kimo,” pirmeng ginahambae it anang tatay.
Para kana, hay ginakabig nana nga buko’t angay ag bagay. Isaea ka paggaid kana nga kunta hay gina enjoy nana ro anang pagka pamatan-on.
”Masakit ro ing butkon ay?” kisya nga pangutana it anang ama samtang sa eawod sanda. Nagapaagahon eon kato apang owa pa nagasubat ro adlaw.
Huo,” sabat nana, gin-unat-unat ro mga butkon ag ginhueag-hueag ro mga tudlo.
Matuod, kaina pa gid nagabinhod ro anang mga butkon. Kaina pa eani kunta nana gusto nga mag-uli, apang indi magsugot ro anang tatay.
”Basta pirme eang gidlang nimo nga isipon, nga ro pagbugsay hay dapat nga sa tamang direksyon,” hambae it ana nga tatay, nga matsa owa hingan it hakat sa anang ginabatyag.
“Pero, makapueuypoy gid-a, ‘Tay.”
”’Tuod gid man,” hambae it anang tatay. ”Ag makaron man ro matabo kimo hasta ka magkagueang, kon owa it direksyon ro imong kabuhi.”
Nagtueok imaw sa anang tatay.
”Indi ko gusto nga matuead ka sa ibang mga miron nga matsa owa it paagtunan ro andang kabuhi.”
Padayon imaw nga nagapinamati.
”Maw eani nga gusto ko nga ipabatyag kimo kon mauno ro kalisod sa eawod, agud maghimueat ka.”
Naglingu-lingo imaw.
“Indi ko gusto nga magtuead ka kakon, Jerome. Gusto nakon hay may madangatan ka. Hinugay gid it ayaw.”
Nagtangu-tango imaw.
Sa palibot, hay amat-amat eon nga nagaeapnaag ro kahayag it adlaw.
________________________________
PAGBALIK
NAGBUGTAW imaw kat nabatian nana nga may kasugilanon ro ana nga nanay sa sala. Limog it eaki. Pero tugma nana, nga bukon it anang tatay, bangud hasta kara, owa pa nana makita ro ana nga tatay. Owa it ginahambae ro ana nga nanay kon siin o may tatay gid baea imaw.
Gin-isip man nana kon sin-o ro bisita it ana nga nanay kung Domingo ngato, pero owa man amaw it matandaan nga hinambae nga may paeaabuton sandang bisita.
Pero natugma nana nga bukon it andang kaeapit-baeay o taga anda ro bisita it anang nanay. Suno sa sugilanon nga nabatian nana, matsa mabuhay eon man nga owa nagkieitaan ro daywa. Indi maubsan it pangutana ag matarong ro kada isaea.
Nag-unat-unat anay imaw bago nagbangon. Nagpungko sa katre nga ginkuso-kuso ro mga mata. Ag matsa namueaw-mueawan nga gumuwa sa kuwarto.
“Ay, Kian, bugtaw ka eon gali?” hambae it anang ina.
Nagpasabak imaw sa anang ina. Napan-uhan nana, nga nagatinueok kana ro bisita it ana nga nanay. Haeos bukon eon gid man it maeayo ro pangidaron it bisita nanda sa anang ina. Bukon gid man eani it taga anda o kaeapit-baeay ro eaki ngato. Bangud maskin kan-o, owa pa nana makit-i o naitsurahan man eamang.
Napan-uhan nana, nagahiyum-hiyom ro panan-awan it bisita samtang nagatinueok kana. Puno it kalipay. It kahidlaw. Matsa gusto pa ngani imaw nga hakson, kuekueon ag it haru-haruan.
“Imaw baea?” nabatian nanang hinambae it bisita. Tumindog ag matsa hakson ag kuekueon imaw. Samtang nagadinutdot imaw sa dughan it anang ina, nga owa man nahadluki.
Nagtangu-tango ro anang ina, samtang ginasudlay-sudlay ro ana nga buhok.
“Mabahoe gid-a ro akon nga inubrang saea kinyo.” Nabatian nana nga matsa gapaeangurog ro limog it bisita.
“Bahoe eot-a gali imaw,” sugpon pa it bisita, ag nabatyagan nana ro pagham-eos it alima it bisita sa ana nga buhok, ag sa ana nga uyahon. “Ag kaitsura ko gid-a...”
Tinangda nana ag tinueok it mayad ro bisita.
ni P. M. Conanan
Pandacan, Manila
Monday, September 5, 2011
HAE-O AG EUSONG (2) ni Shur C. Mangilaya
PAGEAONG
Mahipos mo nga ginhatod
ro imong ungang kamanghuran sa binit it karsada.
Owa ka nagakalimog samtang ginabitbit
mo ro anang mga daeaehon.
Ro imong baeatyagon hay indi mo mahangpan.
nga matsa hawiran nimo imaw
nga kunta hay indi lang anay magpanaw.
Haeos sa paeanawon eon abi tanan
ro imo nga mga inunga.
Imaw lang ro nabilin kandang magmaeanghod
nga kaibahan mo sa pagpangabuhi.
Ugaling owa ka gid it mahimo sa anang kagustuhan
nga mag-adbenturar sa iba nga lugar
Indi mo mabalibaran ro anang pageaong kimo
nga kan-o pa nana kimo ginahinyo
Agud ana man nga usuyon ro anang kaugalingon
nga kadaeag-an ag mapatigayon man
ro anang mga ginahandum sa kabuhi.
Indi ka haeos makatueok it mayad
sa imong pinalangga nga kamanghuran
Nakabatyag ka it kaeuya ag kasubo,
samtang nagasaka imaw sa saeakyan.
Ginatago mo eang kana ro imong eusot
nga mga mata ag maeangsi nga uyahon.
“Mapanaw eon ako ,’Nay,” ro anang eaong kimo.
“Sige,’ To, mayad eang nga pagpanaw.”
Mahinay mo nga ginsabat ag sinugpon...
“Maghaeong kaeang pirme,
ag imo man ako nga dumdumon!”
Ag samtang nagasakay ro imong kamanghuran
sa saeakyan hay nagtalikod ka eagi.
Bangud sa pagtinueo it imo nga euha,
ag pilit nimo kana nga ginatago.
Agud indi nana makit-an ag masayuran,
nga ikaw hay nagahibi ag nagakasubo!
---------------------------------------------------
PAGDANGOP
Ginadawat naton ro atong mga alima
sa atong isigkatawo.
Ginapaabot naton ro atong mainit-init
kanda nga pag-abi-abi.
Ginataw-an naton sanda
it igtaeupangod ag pagtatap.
Ginatinguha naton nga makatao kanda
it mayad nga kabubut-on.
Ginabuligan naton sanda suno
sa atong hantop sa baeatyagon.
Ginadipara naton sanda
agud indi sanda magtaeang.
Ginapabutyag naton kanda
ro atong mabinueawanon nga tagipusuon.
Ginahaead naton ro atong pangamuyo
para eamang sa andang kamaeayran.
Ginapalangga naton sanda
para eamang makabatyag man
it kalipay sa andang pagpangabuhi.
Apang may kabaylo baea
ro atong pagtao kanda it mayad nga buot?
Ham-at indi nanda maeubtan
ro atong buot nga hambaeon.
Owa gid hingan sanda kabatyag
it atong ginahimo para kanda nga kamaeayran.
Owa man kita nagapangayo it kabaylo
sa paghimo kanda it kamaeayran.
Bukon man it maeain ro atong ginatuyo.
Ham-at ginapakaeain pa nanda
ro atong pagtao kanda it mayad nga buot?
A, owa gid it mayad nga tawong manugbulig,
sa isigkatawong maimon ag maibuton.
--------------------------------------
PAGBANHAW
Ginbuoe it daywa ka magmaeanghod
nga unga ro nalipong nga isiw.
Gintakeuban nanda it bagoe
ag gintugtog it bato sa ibabaw.
“Buhi man, buhi man,” pangamuyo it manghod.
“Banhaw, anay banhaw,” hambae it magueang.
Maangan-angan hay nag-inisak
ro isiw sa sueod it bagoe.
Nagtueokan ro daywa ka magmaeanghod.
Eagi-eagi nga ginbuksan nanda ro bagoe.
Ag sa pagkapan-o it kahayag it isiw
hay nagkinupag nga nagdinaeagan paeagiw.
Nagsieinggitan ag nagtinumbo sa kalipay
ro daywa ka magmaeanghod.
Bangud sanda hay nakatabang
ag nakapatigayon it kaeuwasan,
sa isaea ka tinuga nga nagakabuhi.
----------------------------------------------------
PAGTAEAEAAS
Maeuya nga nagaeupad-eupad
nga matsamay gina-usoy ro banug
sa ibabaw it kagueangan it Bolabog
Haeos sangbuean eon ako nga nagabantay
it boarding house,it akong amo sa kilid
it isaea ka libuo nga ginaeungay it kagueangan.
Ag haeos nagaieitom eon sa kadamueon
it mga nagakaealhit nga mga basura.
Kada hapon hay nagaagto ako
sa ginaistaran it akon nga amigong Ati.
May ana nga payag sa may pamusdan
it kagueangan ag libuo.
Maeapit manlang sa akong ginaistaran
sa may kilid man it libuo.
Kon amat hay naabutan ko imaw
nga mahipos nga nagapamunit sa libuo.
Nagaduea ro anang kamingaw
kon magpamasyar ako sa ana nga lugar.
Manami ag maeawig ro amon
nga pagsugilanon sa kada isaea.
Kon amat hay mapan-uhan namon
nga nagapahilangop eon gali ro gabii.
Suno kana hay mabuhay eon man imaw
nga nagatiner sa isla it Boracay.
Halin pa kuno it anang pagkaunga
hay kaibahan eon nana ro anang
mga ginikanan ag mga igmanghod
nga naga pangabuhi sa natungdan nga isla.
Halin kuno it mag-umpisa nga magpatindog
it mga daeagko nga mga resort ag hotel,
sa tunga it kagueangan ro mga dumueuong
hay amat-amat nga nagkaeaduea
ro mga linahi nanda nga mga Ati.
Bangud sa pagpaeayas kanda sa ginaistaran
it mga dumueuong nga manugpigos,
nga nagaako sa andang eugta sa isla.
Kapareho man it isaeahanon nga banug
nga mahipos nga nagaeupad-eupad.
Ro akong amigo hay ilo eon man
sa mga ginikanan ag mga igmanghod.
Kon amat hay mapan-uhan ko imaw
nga mahipos ag madaeom ro paminsaron.
Indi ko matungkad ro anang pagkatawo
nga matsa nagahueat it manami nga tyempo
nga makabaeos sa mga tawong dumueuong
nga nag-agaw it andang mga kaeugtaan.
Ro pagtaeaeaas it tumandok nga mga Ati
sa isla it Boracay, hay kamana man it banug.
Bangud sa pag-agaw it mga dumueuong nga owa
it patugsiling ag kaeuoy kandang mga tunay
nga nagapanag-iya it natungdan nga isla.
Ag ginapigos nga makapangabuhi it mahilway
ag malinong sa andang kaugalingon nga eugta.
-----------------------------------------------------
PAGEAOM SA HIN-AGA
Gabii...
Nagapatimaan ro madamoe nga gae-om
Sa pagbunok it nagapanong nga uean.
Nagakiay-kiay ro mga paeay
Nga padayon nga ginahuyong-huyong
It nagasalidang mahagan-hagan nga hangin.
Samtang ginahilam-usan it maeamig nga tun-og.
Agahon...
Ginaabi-abi ro manami nga kahayag,
Halin sa nagasipeak nga silak.
Nagahaead it mabahoe nga pageaom,
Ro matimgas nga mga uyas sa kaeanasan.
Nagahaead it bugana nga grasya,
Para sa paeaabuton nga hin-aga.
-----------------------------------------
PAGTATAP IT GINIKANAN
Nadumduman ko pa nga ginahanot
ako ni Nanay sa batiis kon masayuran
nana nga halin ako sa maeayo nga warangan.
Ginabunaean ako sa buli ni Tatay
kon masayuran nga nagpaligos ako sa suba
nga mga unga man ro akong kaibahan.
Ginasinggitan ako ni Nanay ag ginakusi sa kilid
kon makit-an nana nga nagasukoe ako
it einagsan sa tunga it karsada.
Ginaeapdusan ako sa hita it bitlag ni Tatay
kon makit-an nana nga idto ako sa tuyong-tuyong
it hansoe nga nagabuoe it euto nga bunga.
Ginaeampusan ako sa alima ni Nanay
kon masayuran nana nga nagapangbuoe ako
it bukon it amon nga mga gamit.
Ginatangis nakon ro mga naagom nga kasakitan
nga ginhimo kato kakon it akong mga ginikanan.
Indi ako kato katakod sa andang mga pangisog
ag pagwinakae kakon maskin sa atubang it mga tawo.
Kon amat hay nagasueod sa akong paino-ino
nga magsunggod ag mageayas sa among baeay.
Nagadumot ako kato sa andang mga gin-obra kakon
ag ginaisip nga kon paalin kanda nga makabaeos.
Apang kat ako hay nangin isaea eon nga ginikanan,
hay nabatyagan ko eon ro andang baeatyagon
ag nataeupangdan ro buot nanda nga hambaeon.
Nasayuran ko eon nga ro anda gali nga pagpangisog,
hay isaea kakon nga pagtatap ag pagpalangga.
Ag owa sanda it ginatuyo nga maeain kakon,
kundi para eang gid tanan sa akong kameayran
ni Shur C. Mangilaya
Bagacay, Ibajay, Aklan
Mahipos mo nga ginhatod
ro imong ungang kamanghuran sa binit it karsada.
Owa ka nagakalimog samtang ginabitbit
mo ro anang mga daeaehon.
Ro imong baeatyagon hay indi mo mahangpan.
nga matsa hawiran nimo imaw
nga kunta hay indi lang anay magpanaw.
Haeos sa paeanawon eon abi tanan
ro imo nga mga inunga.
Imaw lang ro nabilin kandang magmaeanghod
nga kaibahan mo sa pagpangabuhi.
Ugaling owa ka gid it mahimo sa anang kagustuhan
nga mag-adbenturar sa iba nga lugar
Indi mo mabalibaran ro anang pageaong kimo
nga kan-o pa nana kimo ginahinyo
Agud ana man nga usuyon ro anang kaugalingon
nga kadaeag-an ag mapatigayon man
ro anang mga ginahandum sa kabuhi.
Indi ka haeos makatueok it mayad
sa imong pinalangga nga kamanghuran
Nakabatyag ka it kaeuya ag kasubo,
samtang nagasaka imaw sa saeakyan.
Ginatago mo eang kana ro imong eusot
nga mga mata ag maeangsi nga uyahon.
“Mapanaw eon ako ,’Nay,” ro anang eaong kimo.
“Sige,’ To, mayad eang nga pagpanaw.”
Mahinay mo nga ginsabat ag sinugpon...
“Maghaeong kaeang pirme,
ag imo man ako nga dumdumon!”
Ag samtang nagasakay ro imong kamanghuran
sa saeakyan hay nagtalikod ka eagi.
Bangud sa pagtinueo it imo nga euha,
ag pilit nimo kana nga ginatago.
Agud indi nana makit-an ag masayuran,
nga ikaw hay nagahibi ag nagakasubo!
---------------------------------------------------
PAGDANGOP
Ginadawat naton ro atong mga alima
sa atong isigkatawo.
Ginapaabot naton ro atong mainit-init
kanda nga pag-abi-abi.
Ginataw-an naton sanda
it igtaeupangod ag pagtatap.
Ginatinguha naton nga makatao kanda
it mayad nga kabubut-on.
Ginabuligan naton sanda suno
sa atong hantop sa baeatyagon.
Ginadipara naton sanda
agud indi sanda magtaeang.
Ginapabutyag naton kanda
ro atong mabinueawanon nga tagipusuon.
Ginahaead naton ro atong pangamuyo
para eamang sa andang kamaeayran.
Ginapalangga naton sanda
para eamang makabatyag man
it kalipay sa andang pagpangabuhi.
Apang may kabaylo baea
ro atong pagtao kanda it mayad nga buot?
Ham-at indi nanda maeubtan
ro atong buot nga hambaeon.
Owa gid hingan sanda kabatyag
it atong ginahimo para kanda nga kamaeayran.
Owa man kita nagapangayo it kabaylo
sa paghimo kanda it kamaeayran.
Bukon man it maeain ro atong ginatuyo.
Ham-at ginapakaeain pa nanda
ro atong pagtao kanda it mayad nga buot?
A, owa gid it mayad nga tawong manugbulig,
sa isigkatawong maimon ag maibuton.
--------------------------------------
PAGBANHAW
Ginbuoe it daywa ka magmaeanghod
nga unga ro nalipong nga isiw.
Gintakeuban nanda it bagoe
ag gintugtog it bato sa ibabaw.
“Buhi man, buhi man,” pangamuyo it manghod.
“Banhaw, anay banhaw,” hambae it magueang.
Maangan-angan hay nag-inisak
ro isiw sa sueod it bagoe.
Nagtueokan ro daywa ka magmaeanghod.
Eagi-eagi nga ginbuksan nanda ro bagoe.
Ag sa pagkapan-o it kahayag it isiw
hay nagkinupag nga nagdinaeagan paeagiw.
Nagsieinggitan ag nagtinumbo sa kalipay
ro daywa ka magmaeanghod.
Bangud sanda hay nakatabang
ag nakapatigayon it kaeuwasan,
sa isaea ka tinuga nga nagakabuhi.
----------------------------------------------------
PAGTAEAEAAS
Maeuya nga nagaeupad-eupad
nga matsamay gina-usoy ro banug
sa ibabaw it kagueangan it Bolabog
Haeos sangbuean eon ako nga nagabantay
it boarding house,it akong amo sa kilid
it isaea ka libuo nga ginaeungay it kagueangan.
Ag haeos nagaieitom eon sa kadamueon
it mga nagakaealhit nga mga basura.
Kada hapon hay nagaagto ako
sa ginaistaran it akon nga amigong Ati.
May ana nga payag sa may pamusdan
it kagueangan ag libuo.
Maeapit manlang sa akong ginaistaran
sa may kilid man it libuo.
Kon amat hay naabutan ko imaw
nga mahipos nga nagapamunit sa libuo.
Nagaduea ro anang kamingaw
kon magpamasyar ako sa ana nga lugar.
Manami ag maeawig ro amon
nga pagsugilanon sa kada isaea.
Kon amat hay mapan-uhan namon
nga nagapahilangop eon gali ro gabii.
Suno kana hay mabuhay eon man imaw
nga nagatiner sa isla it Boracay.
Halin pa kuno it anang pagkaunga
hay kaibahan eon nana ro anang
mga ginikanan ag mga igmanghod
nga naga pangabuhi sa natungdan nga isla.
Halin kuno it mag-umpisa nga magpatindog
it mga daeagko nga mga resort ag hotel,
sa tunga it kagueangan ro mga dumueuong
hay amat-amat nga nagkaeaduea
ro mga linahi nanda nga mga Ati.
Bangud sa pagpaeayas kanda sa ginaistaran
it mga dumueuong nga manugpigos,
nga nagaako sa andang eugta sa isla.
Kapareho man it isaeahanon nga banug
nga mahipos nga nagaeupad-eupad.
Ro akong amigo hay ilo eon man
sa mga ginikanan ag mga igmanghod.
Kon amat hay mapan-uhan ko imaw
nga mahipos ag madaeom ro paminsaron.
Indi ko matungkad ro anang pagkatawo
nga matsa nagahueat it manami nga tyempo
nga makabaeos sa mga tawong dumueuong
nga nag-agaw it andang mga kaeugtaan.
Ro pagtaeaeaas it tumandok nga mga Ati
sa isla it Boracay, hay kamana man it banug.
Bangud sa pag-agaw it mga dumueuong nga owa
it patugsiling ag kaeuoy kandang mga tunay
nga nagapanag-iya it natungdan nga isla.
Ag ginapigos nga makapangabuhi it mahilway
ag malinong sa andang kaugalingon nga eugta.
-----------------------------------------------------
PAGEAOM SA HIN-AGA
Gabii...
Nagapatimaan ro madamoe nga gae-om
Sa pagbunok it nagapanong nga uean.
Nagakiay-kiay ro mga paeay
Nga padayon nga ginahuyong-huyong
It nagasalidang mahagan-hagan nga hangin.
Samtang ginahilam-usan it maeamig nga tun-og.
Agahon...
Ginaabi-abi ro manami nga kahayag,
Halin sa nagasipeak nga silak.
Nagahaead it mabahoe nga pageaom,
Ro matimgas nga mga uyas sa kaeanasan.
Nagahaead it bugana nga grasya,
Para sa paeaabuton nga hin-aga.
-----------------------------------------
PAGTATAP IT GINIKANAN
Nadumduman ko pa nga ginahanot
ako ni Nanay sa batiis kon masayuran
nana nga halin ako sa maeayo nga warangan.
Ginabunaean ako sa buli ni Tatay
kon masayuran nga nagpaligos ako sa suba
nga mga unga man ro akong kaibahan.
Ginasinggitan ako ni Nanay ag ginakusi sa kilid
kon makit-an nana nga nagasukoe ako
it einagsan sa tunga it karsada.
Ginaeapdusan ako sa hita it bitlag ni Tatay
kon makit-an nana nga idto ako sa tuyong-tuyong
it hansoe nga nagabuoe it euto nga bunga.
Ginaeampusan ako sa alima ni Nanay
kon masayuran nana nga nagapangbuoe ako
it bukon it amon nga mga gamit.
Ginatangis nakon ro mga naagom nga kasakitan
nga ginhimo kato kakon it akong mga ginikanan.
Indi ako kato katakod sa andang mga pangisog
ag pagwinakae kakon maskin sa atubang it mga tawo.
Kon amat hay nagasueod sa akong paino-ino
nga magsunggod ag mageayas sa among baeay.
Nagadumot ako kato sa andang mga gin-obra kakon
ag ginaisip nga kon paalin kanda nga makabaeos.
Apang kat ako hay nangin isaea eon nga ginikanan,
hay nabatyagan ko eon ro andang baeatyagon
ag nataeupangdan ro buot nanda nga hambaeon.
Nasayuran ko eon nga ro anda gali nga pagpangisog,
hay isaea kakon nga pagtatap ag pagpalangga.
Ag owa sanda it ginatuyo nga maeain kakon,
kundi para eang gid tanan sa akong kameayran
ni Shur C. Mangilaya
Bagacay, Ibajay, Aklan
Sunday, August 21, 2011
Stories from the island -- by Joseph C. Mangilaya
THE LAST QUEEN TURTLE
Ati tribe historical fiction
I am a princess. A long, long time ago the island of Boracayan was our kingdom. We belong to the Ati tribe who inhabited the island of Boracayan after our ancestors had sold the mainland Madya-as to the brown datu of Malay. My grandfather, whom I called Papu told me this. That was a very long time ago even Papu’s grandfather was not yet born.
Of course I knew all of these; Papu always told me this story before I sleep.
As I have said, I am a princess, but not so fabulous. My skin is black and my hair is kinky. I was born with misshapen legs. They were curved and small like that of sea turtle, that’s why I can’t walk. Papu told me that my crippled legs were caused by the curse of the queen turtle.
Why I was cursed was not my fault. It just happened to me, otherwise, if I could only choose I don’t like this curse, but that’s that.
The curse of the queen turtle had happened to my grandfather. He’d spoken about it. He said it all started a long time ago. It started all while Papu was fishing for tuna with his long line. Its hook has a squid bait.
Turtles love to eat squids said Papu.
I love to eat squids too. They are soft and juicy when grilled.
That night, this turtle had eaten the bait and the barb stuck on its throat and wounded it. Upon seeing what he caught, grandfather cut the string, and set free the turtle. But on the next day, he found the same turtle on the beach. It was not breathing anymore and its mouth has blood on it.
That was the last time the queen turtle was seen, said Papu. It was the last queen turtle that had set-foot on the wide white beach of the island long years ago, before things started to worsen, he added.
Papu said that was the queen of all the turtles and I believed in him.
Why? You haven’t seen the biggest turtle? That was it!
And Papu said, from then on their life started to become miserable. The shaman had told him that the supernatural being Tamawo, the guardian of the turtles, the custodian of Borabora waves that endlessly grind white sands under the sea, cursed our clan.
I wonder how this Tamawo look like, but say I have meet him I will beg him to forgive Papu and remove the curse from us. I wanted to be cured, as well as my mother too. Mother stayed alone in a hut at the sacred burial ground atop the Bolabog Hill. She was caged inside it. Father said I was still a baby then when the Tamawo erased her memory; that is why she doesn’t mind me. That’s how the curse afflicted us.
Few days had pass after the incident, Papu said, a golden ship arrived; bearing a woman whom they called First Lady. Her armed guard had told Papu that she is the queen of the land for she is the wife of the president.
Papu said First Lady wanted to buy all the land along the beach facing Madya-as. But Papu told her that it was not for sale. She offered gold and money but Papu turned down her offer. She became angry. She told Papu, that she has the power to put him into trouble if he won’t give her what she wanted.
Papu said he was so scared upon seeing the guns pointed to him then. And so he gave the shore land to the First Lady for free.
Then months later, visitors came to the island and stake their claims on other areas. Papu said he had found out that First Lady had distributed the land among her friends and allies from the mainland. And when these outsiders started to enforce their claims, the whole tribe peacefully retreated to the hills.
Maybe the First Lady has the power of a witch. I told Papu then. He just smiled.
Well, that was the sad way how Papu lost our land.
Don’t you know that I have a friend named Rema. I didn’t know that she was named after a breadfruit tree. I didn’t care. After all she’s the only one who can talk to me that can’t be affected by the curse; because her father is a shaman. You know shaman; it’s different for them. Rema always told me about funny things she had seen. One time she told me about visitors who lay on the white sands, looking at the sun the whole day till their skin got burn.” Maybe these people wanted to become like dried fish,” joked Rema
And then we laugh at it until our eyes dropped tears.
She also told me that she had seen mainlanders gathering boatload of coconuts. She said she had wondered if those men can really eat all those coconuts.
Strange, isn’t it? As for me, I would ask only one young coconut and then savored its refreshing juice until I feel cool. I love also fish cooked in coconut milk but it made me sick if I eat a lot of it.
But Papu was sad upon hearing about it.
He told me that our tribe had planted all those coconut trees. Now they claimed it all and left nothing to us.
Poor Papu, he couldn’t forget the past. I knew that it hurt him.
One thing I observe from Papu is that, he was sickly. Maybe that was the reason why he handed down to my father his throne. And with that, my father became the king of the Ati tribe of Boracayan.
Papu is now a very old man. He is weak too. Every time father gave him noodles for breakfast, he would always look blankly on it. He bowed his head while eating; sometimes he shook it while eating.
But I like noodles very much.
I asked him if something was wrong with the food. He told me that long time ago, different seafood were abundant around the island and he missed all those things.
Poor Papu, he always compared things about the past. Maybe old men were like that. So that was all right.
At this time, as the visitors flocked to Boracayan endlessly; there were many scary stories I had heard from Rema. She always warned me not to walk alone at the beach. I had wondered why she said that.
I laughed. How could I?
“I can’t walk!” I insisted.
“No, Ecay! That’s not what I mean,” she blurted.
She had told me that there was an unkempt man roaming at the beach with a very big sack on his back, picking aluminum cans and plastic bottles. While telling this, she’d thrust her face toward mine and whispered to me.
“That man snatched children and sold them to the builders; to be thrown into the foundation, to be cemented alive!”
She had said that as she shook a bit.
“They say that it makes the building stronger,” she added
Of course I’m scared too. How terrible it would be. I will not think of it. Really, I don’t want to be caught by this man. I still wanted to live, maybe up to a hundred years.
Papu just smiled if I told him this. But he said he was sad because buildings now were crowding near the beach and spoiled the natural beauty of the island
Poor Papu, he can do nothing.
I missed Rema now. She didn’t live on the island anymore. Her family was transferred to the mainland, on the rocky hill of Sambiray, as told by my father. The last story she had told me was a sad one.
She said that one day a horrible thing had happened.
She told me that she was alone in their hut when big men came and destroyed it. She said that, she ran toward the house of her uncle near the smelly dumpsite, but had found out that they were also there, destroying huts! She admitted that she was terribly scared at that time. So she ran toward the hill, toward our house. But sadly she stumbled upon the rock. She said she fell hard on it and skinned his knees.
I can’t forget that day too. In our hut then, she showed to me the white flesh cut open. It was an awful sight and I could not look on it for long.
That was her last story. Of course I always wanted to talk to her.
Sometimes I think of my mother too. I didn’t know that I had thought her. It just happened. The last time I saw her, she was sad. In her hut, she sang as she removed the lice on her hair, looking afar. How I wish that mother could be cured from the curse of the queen turtle so that I can talk to her.
She is not insane I swear. She knew me, all of us. As I have said, it’s the curse.
Then this summer, Papu surprised me. He said the president had answered. He repeated those words many times while smiling up to his ears.
I don’t know what it is.
That was the first time I saw Papu very happy, even if he doesn’t dance. I knew it.
He said a man from the palace had talked to him.
Well, I believed in him even though I have no idea how a palace look like.
He told me that a palace is a very big and beautiful house where the king and queen of the land live.
Now I knew what a palace is.
Then I suspected that it might not be the truth, because father is also a king but we have no palace. But Papu explained to me that as the former king, he never thought of building a palace. He has no money. Aside from that, Boracayan was already a beautiful island. It was a paradise for them. They don’t need a palace anymore.
Perhaps Papu was right.
Papu told me that the man will be back on the other day. He will bring a camera to record our sad story. He had said to Papu that the new president who happened to be a mother would like to hear our story.
So Papu told me to be ready to answer, if asked. He said, the man would ask me what would be my wishes.
“Can she grant my wishes, Papu?” I asked.
“She has a lot of power, she can do it, Ecay,” assured Papu
Maybe the new president is like a fairy godmother, I said to Papu. He only answered me with a smile, but I noticed that he hugged me tight and put his nose on my kinky hair as he swayed me. Well I don’t mind. I’m busy thinking what I will wish from a fairy godmother.
Then I suddenly thought that if she got a power, perhaps I can ask her to remove the curse on me and my mother. Of course I’m sure that she won’t decline that, after all she is a mother too.
Then just by thinking about it I feel like dancing.
“Are you a fool Ecay? Look at yourself. Can you really dance?” I murmured.
I could not sleep that night. The mere thought of a fairy godmother made me happy. Don’t get excited as I did. Because I’m thinking if I would ask from my fairy godmother a beautiful palace
I thought that it was not right. Well, I’m going to change that.
I will ask her if she could bring back Rema’s family to the island.
Can this be possible?
Papu was sure that she will grant our wishes. He said the president would have pity on us; after all we’re the real inheritor of the island.
Then I feel like dancing again.
Then something beautiful happened in my sleep that night. You know what is it?
The queen turtle arrived at the beach. I was there together with Rema waiting for her. Then she carried us on her back. We swam around the island. She showed us a palace atop the hill. It was beautiful and was sparkling with lights. She said it belongs to our race. She told me that she had forgiven our failing. She also told us that Rema and I will never be separated again.
Then I woke up.
Of course that was just a dream. But wouldn’t you be happy if somebody had forgiven you? And never be separated again with your friend. So I am. Thank you.
Then that morning, the words of the queen turtle came true.
I didn’t know that Rema had arrived. She came up behind me silently and struck my back as she called out my name.
I almost jump!
Well, for a while I was startled. But after seeing her laughing at me, I was convinced that it was indeed Rema I’m facing now.
When Rema held my hands I pinched it hard and she shouted as it hurt her. Then we both laughed at each other.
Rema said, they returned to Boracayan because the president had granted the Ati tribe their wish. The president will be building a village for the relocated Ati tribe within the island, as said to her by her father.
That was beautiful.
And from the moment I had heard those words from Rema, I could feel that all my dreams will soon come true.
I could feel that it was just a matter of time before I would be able to walk. Same to my mother; I knew, she would be cured.
Then we will be living together in one house as one happy family. And we will live happily ever after.
Oh, I forgot one thing. There shall be a palace; remember I’m a princess.
_________________________________________________
A DAY AT THE BEACH
Our teacher gave us an assignment for a Formal Theme in English. The title of the theme is “My Most Memorable Day”. She told us that we could ask for help from our parents.
I called my mother who is busy cooking in the kitchen.
“Mama, what will I write for this theme, My Most Memorable Day?”
Mama smiled and said, “Of course your seventh birthday, Gino.”
I was not convinced. I looked up to recall that day.
“You had forgotten it already, Gino,” said Mama. “Try to look at those pictures in the album.”
“I could not understand Mama. I wonder why she said that it was my most memorable day. In one picture of that birthday I am standing in front of the table full of foods. At the center is a big cake. There is a whole lechon, spaghetti, fried chickens and many more. The house was decorated with balloons and colorful ribbons.
Then in one picture together with my friends, we gathered around the clown. We were all happy but I did not felt it was the most memorable one. Papa was not here on my seventh birthday. He was on a ship in the middle of the sea. If only Papa was here, it would be my happiest birthday.
Then I came upon a picture of our family in the beach. We were under a big umbrella. Papa was hugging me while Mama carried Tintin. I could still remember that a fisherman took it.
So I rushed to Mama with that picture in my hand.
“Mama, this is my most memorable day!” I exclaimed.
Mama looked at the picture then she smiled. She held me on my shoulders.
“Gino, I never think that this one is your most memorable day,” said Mama.
“Because Papa was here then,” I said. “I’m very happy on that day because we were all together in the family. And besides, Papa teach me how to dive.”
“Papa can’t be with us always, Gino. He is a sailor. He loves us that is why he works hard to give us a better life,” explained Mama.
“Yes, Mama I understand, I said.
“So even Papa is not around on special occasion, Mama is also here to make you happy,” cheered Mama.
Mama told me to write about the picture I choose and she will read my work later. So I recalled again what had happened.
Papa came home from abroad. There was no occasion to celebrate then. It was just an ordinary day. Farmers work on their farm and fishermen went to the sea. On that day Papa gave me a gift.
“Belated Happy Birthday, my son,” said Papa as he handled to me the big box.
I thanked Papa and when I opened it I shouted, out of joy. It was a complete kiddy diving set. It has goggles, snorkel and a set of flippers.
The next day Papa brought us to the beach.
Papa brought me to the water up to my waist. He helped me to wear the goggles, the snorkel and the flippers. He told me to float while my face looked down at the bottom of the sea.
So I did it. And for the first time, I saw the beauty of the underwater. It was amazing. The water is full of life. The sea grass was dancing with the waves, while colorful fishes played with my hands. I could see the glittering shells as well as blue starfish lying on the sand.
“It’s beautiful, Papa,” I said after I removed the snorkel.
Papa smiled at my delight.
“Dived a little deeper and look closely at the rock. There are lots of them on it,” said Papa.
So I dived and look at the clump of rock. There are holes on it. In one hole I saw a small lobster guarding it. In another hole a baby eel was hiding, exposing only its head. These two creatures were all alone in their house and it seemed to me that they were lonely. Maybe there parents left the hole in search of food, I thought.
After getting some fresh air I dived again.
Near the hole of the eel, a small red fishes playfully swimming around. When the fish swam closer to the hole, the eel snapped the fish and instantly caught it with its mouth. The fish wriggled to get away from it.
I was surprised. I thought they were playmates.
You’re a bad eel, I said in my thought. I hurriedly extended my hand to help the fish but the eel went inside the hole with the catch on its mouth.
The fish is still alive, I thought. I can still save it. So I inserted my hand inside the hole. As I probed the hole, something pricked my finger like a big needle. So I immediately removed my hand.
I surfaced and stood in the water holding my finger. It was so painful and I cried as I called Papa.
Papa pressed my finger and blood appeared. He then dipped it in the water and shook it hard. Salty water made the wound painful. Papa said that there is a Black Sea urchin inside the hole.
“Be brave, the pain will only last for few minutes,” said Papa as he patted my shoulders.
Papa was right. Later the pain was gone. I wonder how Papa knew this thing.
Later Mama called us for lunch. There were foods like hotdogs and fried chickens but we feasted on a big grilled fish.
That was my most memorable day.
After Mama finished reading what I wrote she looked at me with a sad face.
“I will call Papa,” she said.
After talking to Papa on the cellphone, Mama handed it to me. Papa told me on the phone that when he return home, we would spend more time in the beach.
How happy I am.
by JOSEPH C. MANGILAYA
Carisquiz, Luna, La Union
Ati tribe historical fiction
I am a princess. A long, long time ago the island of Boracayan was our kingdom. We belong to the Ati tribe who inhabited the island of Boracayan after our ancestors had sold the mainland Madya-as to the brown datu of Malay. My grandfather, whom I called Papu told me this. That was a very long time ago even Papu’s grandfather was not yet born.
Of course I knew all of these; Papu always told me this story before I sleep.
As I have said, I am a princess, but not so fabulous. My skin is black and my hair is kinky. I was born with misshapen legs. They were curved and small like that of sea turtle, that’s why I can’t walk. Papu told me that my crippled legs were caused by the curse of the queen turtle.
Why I was cursed was not my fault. It just happened to me, otherwise, if I could only choose I don’t like this curse, but that’s that.
The curse of the queen turtle had happened to my grandfather. He’d spoken about it. He said it all started a long time ago. It started all while Papu was fishing for tuna with his long line. Its hook has a squid bait.
Turtles love to eat squids said Papu.
I love to eat squids too. They are soft and juicy when grilled.
That night, this turtle had eaten the bait and the barb stuck on its throat and wounded it. Upon seeing what he caught, grandfather cut the string, and set free the turtle. But on the next day, he found the same turtle on the beach. It was not breathing anymore and its mouth has blood on it.
That was the last time the queen turtle was seen, said Papu. It was the last queen turtle that had set-foot on the wide white beach of the island long years ago, before things started to worsen, he added.
Papu said that was the queen of all the turtles and I believed in him.
Why? You haven’t seen the biggest turtle? That was it!
And Papu said, from then on their life started to become miserable. The shaman had told him that the supernatural being Tamawo, the guardian of the turtles, the custodian of Borabora waves that endlessly grind white sands under the sea, cursed our clan.
I wonder how this Tamawo look like, but say I have meet him I will beg him to forgive Papu and remove the curse from us. I wanted to be cured, as well as my mother too. Mother stayed alone in a hut at the sacred burial ground atop the Bolabog Hill. She was caged inside it. Father said I was still a baby then when the Tamawo erased her memory; that is why she doesn’t mind me. That’s how the curse afflicted us.
Few days had pass after the incident, Papu said, a golden ship arrived; bearing a woman whom they called First Lady. Her armed guard had told Papu that she is the queen of the land for she is the wife of the president.
Papu said First Lady wanted to buy all the land along the beach facing Madya-as. But Papu told her that it was not for sale. She offered gold and money but Papu turned down her offer. She became angry. She told Papu, that she has the power to put him into trouble if he won’t give her what she wanted.
Papu said he was so scared upon seeing the guns pointed to him then. And so he gave the shore land to the First Lady for free.
Then months later, visitors came to the island and stake their claims on other areas. Papu said he had found out that First Lady had distributed the land among her friends and allies from the mainland. And when these outsiders started to enforce their claims, the whole tribe peacefully retreated to the hills.
Maybe the First Lady has the power of a witch. I told Papu then. He just smiled.
Well, that was the sad way how Papu lost our land.
Don’t you know that I have a friend named Rema. I didn’t know that she was named after a breadfruit tree. I didn’t care. After all she’s the only one who can talk to me that can’t be affected by the curse; because her father is a shaman. You know shaman; it’s different for them. Rema always told me about funny things she had seen. One time she told me about visitors who lay on the white sands, looking at the sun the whole day till their skin got burn.” Maybe these people wanted to become like dried fish,” joked Rema
And then we laugh at it until our eyes dropped tears.
She also told me that she had seen mainlanders gathering boatload of coconuts. She said she had wondered if those men can really eat all those coconuts.
Strange, isn’t it? As for me, I would ask only one young coconut and then savored its refreshing juice until I feel cool. I love also fish cooked in coconut milk but it made me sick if I eat a lot of it.
But Papu was sad upon hearing about it.
He told me that our tribe had planted all those coconut trees. Now they claimed it all and left nothing to us.
Poor Papu, he couldn’t forget the past. I knew that it hurt him.
One thing I observe from Papu is that, he was sickly. Maybe that was the reason why he handed down to my father his throne. And with that, my father became the king of the Ati tribe of Boracayan.
Papu is now a very old man. He is weak too. Every time father gave him noodles for breakfast, he would always look blankly on it. He bowed his head while eating; sometimes he shook it while eating.
But I like noodles very much.
I asked him if something was wrong with the food. He told me that long time ago, different seafood were abundant around the island and he missed all those things.
Poor Papu, he always compared things about the past. Maybe old men were like that. So that was all right.
At this time, as the visitors flocked to Boracayan endlessly; there were many scary stories I had heard from Rema. She always warned me not to walk alone at the beach. I had wondered why she said that.
I laughed. How could I?
“I can’t walk!” I insisted.
“No, Ecay! That’s not what I mean,” she blurted.
She had told me that there was an unkempt man roaming at the beach with a very big sack on his back, picking aluminum cans and plastic bottles. While telling this, she’d thrust her face toward mine and whispered to me.
“That man snatched children and sold them to the builders; to be thrown into the foundation, to be cemented alive!”
She had said that as she shook a bit.
“They say that it makes the building stronger,” she added
Of course I’m scared too. How terrible it would be. I will not think of it. Really, I don’t want to be caught by this man. I still wanted to live, maybe up to a hundred years.
Papu just smiled if I told him this. But he said he was sad because buildings now were crowding near the beach and spoiled the natural beauty of the island
Poor Papu, he can do nothing.
I missed Rema now. She didn’t live on the island anymore. Her family was transferred to the mainland, on the rocky hill of Sambiray, as told by my father. The last story she had told me was a sad one.
She said that one day a horrible thing had happened.
She told me that she was alone in their hut when big men came and destroyed it. She said that, she ran toward the house of her uncle near the smelly dumpsite, but had found out that they were also there, destroying huts! She admitted that she was terribly scared at that time. So she ran toward the hill, toward our house. But sadly she stumbled upon the rock. She said she fell hard on it and skinned his knees.
I can’t forget that day too. In our hut then, she showed to me the white flesh cut open. It was an awful sight and I could not look on it for long.
That was her last story. Of course I always wanted to talk to her.
Sometimes I think of my mother too. I didn’t know that I had thought her. It just happened. The last time I saw her, she was sad. In her hut, she sang as she removed the lice on her hair, looking afar. How I wish that mother could be cured from the curse of the queen turtle so that I can talk to her.
She is not insane I swear. She knew me, all of us. As I have said, it’s the curse.
Then this summer, Papu surprised me. He said the president had answered. He repeated those words many times while smiling up to his ears.
I don’t know what it is.
That was the first time I saw Papu very happy, even if he doesn’t dance. I knew it.
He said a man from the palace had talked to him.
Well, I believed in him even though I have no idea how a palace look like.
He told me that a palace is a very big and beautiful house where the king and queen of the land live.
Now I knew what a palace is.
Then I suspected that it might not be the truth, because father is also a king but we have no palace. But Papu explained to me that as the former king, he never thought of building a palace. He has no money. Aside from that, Boracayan was already a beautiful island. It was a paradise for them. They don’t need a palace anymore.
Perhaps Papu was right.
Papu told me that the man will be back on the other day. He will bring a camera to record our sad story. He had said to Papu that the new president who happened to be a mother would like to hear our story.
So Papu told me to be ready to answer, if asked. He said, the man would ask me what would be my wishes.
“Can she grant my wishes, Papu?” I asked.
“She has a lot of power, she can do it, Ecay,” assured Papu
Maybe the new president is like a fairy godmother, I said to Papu. He only answered me with a smile, but I noticed that he hugged me tight and put his nose on my kinky hair as he swayed me. Well I don’t mind. I’m busy thinking what I will wish from a fairy godmother.
Then I suddenly thought that if she got a power, perhaps I can ask her to remove the curse on me and my mother. Of course I’m sure that she won’t decline that, after all she is a mother too.
Then just by thinking about it I feel like dancing.
“Are you a fool Ecay? Look at yourself. Can you really dance?” I murmured.
I could not sleep that night. The mere thought of a fairy godmother made me happy. Don’t get excited as I did. Because I’m thinking if I would ask from my fairy godmother a beautiful palace
I thought that it was not right. Well, I’m going to change that.
I will ask her if she could bring back Rema’s family to the island.
Can this be possible?
Papu was sure that she will grant our wishes. He said the president would have pity on us; after all we’re the real inheritor of the island.
Then I feel like dancing again.
Then something beautiful happened in my sleep that night. You know what is it?
The queen turtle arrived at the beach. I was there together with Rema waiting for her. Then she carried us on her back. We swam around the island. She showed us a palace atop the hill. It was beautiful and was sparkling with lights. She said it belongs to our race. She told me that she had forgiven our failing. She also told us that Rema and I will never be separated again.
Then I woke up.
Of course that was just a dream. But wouldn’t you be happy if somebody had forgiven you? And never be separated again with your friend. So I am. Thank you.
Then that morning, the words of the queen turtle came true.
I didn’t know that Rema had arrived. She came up behind me silently and struck my back as she called out my name.
I almost jump!
Well, for a while I was startled. But after seeing her laughing at me, I was convinced that it was indeed Rema I’m facing now.
When Rema held my hands I pinched it hard and she shouted as it hurt her. Then we both laughed at each other.
Rema said, they returned to Boracayan because the president had granted the Ati tribe their wish. The president will be building a village for the relocated Ati tribe within the island, as said to her by her father.
That was beautiful.
And from the moment I had heard those words from Rema, I could feel that all my dreams will soon come true.
I could feel that it was just a matter of time before I would be able to walk. Same to my mother; I knew, she would be cured.
Then we will be living together in one house as one happy family. And we will live happily ever after.
Oh, I forgot one thing. There shall be a palace; remember I’m a princess.
_________________________________________________
A DAY AT THE BEACH
Our teacher gave us an assignment for a Formal Theme in English. The title of the theme is “My Most Memorable Day”. She told us that we could ask for help from our parents.
I called my mother who is busy cooking in the kitchen.
“Mama, what will I write for this theme, My Most Memorable Day?”
Mama smiled and said, “Of course your seventh birthday, Gino.”
I was not convinced. I looked up to recall that day.
“You had forgotten it already, Gino,” said Mama. “Try to look at those pictures in the album.”
“I could not understand Mama. I wonder why she said that it was my most memorable day. In one picture of that birthday I am standing in front of the table full of foods. At the center is a big cake. There is a whole lechon, spaghetti, fried chickens and many more. The house was decorated with balloons and colorful ribbons.
Then in one picture together with my friends, we gathered around the clown. We were all happy but I did not felt it was the most memorable one. Papa was not here on my seventh birthday. He was on a ship in the middle of the sea. If only Papa was here, it would be my happiest birthday.
Then I came upon a picture of our family in the beach. We were under a big umbrella. Papa was hugging me while Mama carried Tintin. I could still remember that a fisherman took it.
So I rushed to Mama with that picture in my hand.
“Mama, this is my most memorable day!” I exclaimed.
Mama looked at the picture then she smiled. She held me on my shoulders.
“Gino, I never think that this one is your most memorable day,” said Mama.
“Because Papa was here then,” I said. “I’m very happy on that day because we were all together in the family. And besides, Papa teach me how to dive.”
“Papa can’t be with us always, Gino. He is a sailor. He loves us that is why he works hard to give us a better life,” explained Mama.
“Yes, Mama I understand, I said.
“So even Papa is not around on special occasion, Mama is also here to make you happy,” cheered Mama.
Mama told me to write about the picture I choose and she will read my work later. So I recalled again what had happened.
Papa came home from abroad. There was no occasion to celebrate then. It was just an ordinary day. Farmers work on their farm and fishermen went to the sea. On that day Papa gave me a gift.
“Belated Happy Birthday, my son,” said Papa as he handled to me the big box.
I thanked Papa and when I opened it I shouted, out of joy. It was a complete kiddy diving set. It has goggles, snorkel and a set of flippers.
The next day Papa brought us to the beach.
Papa brought me to the water up to my waist. He helped me to wear the goggles, the snorkel and the flippers. He told me to float while my face looked down at the bottom of the sea.
So I did it. And for the first time, I saw the beauty of the underwater. It was amazing. The water is full of life. The sea grass was dancing with the waves, while colorful fishes played with my hands. I could see the glittering shells as well as blue starfish lying on the sand.
“It’s beautiful, Papa,” I said after I removed the snorkel.
Papa smiled at my delight.
“Dived a little deeper and look closely at the rock. There are lots of them on it,” said Papa.
So I dived and look at the clump of rock. There are holes on it. In one hole I saw a small lobster guarding it. In another hole a baby eel was hiding, exposing only its head. These two creatures were all alone in their house and it seemed to me that they were lonely. Maybe there parents left the hole in search of food, I thought.
After getting some fresh air I dived again.
Near the hole of the eel, a small red fishes playfully swimming around. When the fish swam closer to the hole, the eel snapped the fish and instantly caught it with its mouth. The fish wriggled to get away from it.
I was surprised. I thought they were playmates.
You’re a bad eel, I said in my thought. I hurriedly extended my hand to help the fish but the eel went inside the hole with the catch on its mouth.
The fish is still alive, I thought. I can still save it. So I inserted my hand inside the hole. As I probed the hole, something pricked my finger like a big needle. So I immediately removed my hand.
I surfaced and stood in the water holding my finger. It was so painful and I cried as I called Papa.
Papa pressed my finger and blood appeared. He then dipped it in the water and shook it hard. Salty water made the wound painful. Papa said that there is a Black Sea urchin inside the hole.
“Be brave, the pain will only last for few minutes,” said Papa as he patted my shoulders.
Papa was right. Later the pain was gone. I wonder how Papa knew this thing.
Later Mama called us for lunch. There were foods like hotdogs and fried chickens but we feasted on a big grilled fish.
That was my most memorable day.
After Mama finished reading what I wrote she looked at me with a sad face.
“I will call Papa,” she said.
After talking to Papa on the cellphone, Mama handed it to me. Papa told me on the phone that when he return home, we would spend more time in the beach.
How happy I am.
by JOSEPH C. MANGILAYA
Carisquiz, Luna, La Union
Sunday, July 10, 2011
CCP accepts works for ANI 37
“Cleansing and Renewal” is the theme of ANI 37, the 2012 edition of the Cultural Center of the Philippines’ literary yearbook.
CCP Literary Arts Division is now accepting poetry, short fiction and essays in Filipino, English and other Philippine languages (with translation in Filipino or English) tackling the topic “What is the character, personality or culture of the Filipino that needs to be cleansed or renewed for social transformation and growth?”
Submissions must be typewritten or computer-encoded in Arial 12 points, double-spaced on short bond paper (8.5” x 11”), accompanied by a sheet containing the author’s five-sentence biographical note, contact numbers, email address, and tax identification number (TIN) for payment purposes.
The contribution must be addressed to The Editor, ANI 37, CCP Literary Arts Division, and submitted as an MS Word attachment in rich text format (rtf) to anijournal@yahoo.com.
Deadline for submission is June 30, 2012.
CCP Literary Arts Division is now accepting poetry, short fiction and essays in Filipino, English and other Philippine languages (with translation in Filipino or English) tackling the topic “What is the character, personality or culture of the Filipino that needs to be cleansed or renewed for social transformation and growth?”
Submissions must be typewritten or computer-encoded in Arial 12 points, double-spaced on short bond paper (8.5” x 11”), accompanied by a sheet containing the author’s five-sentence biographical note, contact numbers, email address, and tax identification number (TIN) for payment purposes.
The contribution must be addressed to The Editor, ANI 37, CCP Literary Arts Division, and submitted as an MS Word attachment in rich text format (rtf) to anijournal@yahoo.com.
Deadline for submission is June 30, 2012.
Sunday, March 20, 2011
Froebel Inog
MAWRA KADA GABII
Nakaplastar eon ro lamisa,
May nagdaeagan eon man sa baraka;
Ginabagay eon ro gitara,
Agud ro jamming hay hasta maaga.
Maeamig ro kagab-ihon, ro tyempo hay matawhay,
Manami magtagay, maskin sumsuman hay eaway;
Redhorse, emperador, o kon owa eon gid hay tanduay,
Basta ro barkada, diretso ro kalipay.
--------------------------------------------------
INDYAN MINGGO
Buyug pa ngani hay ginahambarong,
Indi pa kuntento, masaka sa tuyung -tuyong;
Kon indi maabot hay kuhiton dayon,
Pagkabuyot hay insigida angkiton.
Indi pag-untatan kapin pa kon habae,
Sige ro usang maskin ginabaebae;
Pag- euto nga mayad hueaton madagas,
Mananam kaunon kapin pa eab-as.
Makaron ro panyempuhon it hara nga kaean-on,
Idian mango nagakalhit, bisan siing karsadahon;
Hinay-hinay eang it kaon, basi ro tiyan hay kumutoy,
Diretso dayon sa kasilyas, ag idto magpauy-uy.
____________________
SUBA FOR LIFE
Ipreparar ro bunit nga pagadaehon,
Tipunon ro eago nga pang paun;
Maagto kita sa suba, malieon
Agud makasirtar it ubog nga bahoeon.
Maeunip sa idaeom it euka,
Mamidyu it sili nga naka nganga;
Ro ueang hay ginaeampasan pa,
Pero kon owa eon gid hay sikpun ta.
Pag- abot it gabii hay manueo,
Ro mga kalampay hay gadinaguso;
Kuuton bisan ano nga buho,
Pagpueot it bangsud hay indi kasahu
Aton nga hipigan ro atong suba,
Dahil sa mga kaean-on imaw hay bugana;
Indi naton pag malitan, indi magpabaya,
Agud may matu-ipan pa mga ulihing inunga.
_______________________
BAYLE PARA SA TANAN
Ginplastar eon ro iwag ag sound system,
Sige eon eaha it basket kanday Laling;
May panawagan ro atong barangay captain,
"Tanan hay gina imbetar sa plasa dis ebning. "
Nagdinaguso pagtukar it sonata
May ina man nga gusto hay cha-cha,
Pirte ro screen sa kursunadang daeaga,
Agud pagka request it sweet hay sautan nanda.
"Pahuway anay kita" hambae it manugbaligya,
"Panganay nga basket aton anay isubasta;
Syen pisos kuno paghalin sa lamisa,
Temprano pa ro oras, ibutang ta sa ala-una"
Ro ibang miron hay may ginatigan-an,
Nagasalida sa mga kadaeagahan;
Ro mga sinsilyo hay pinahaum eon man,
Agud sa glass dance may anang makuutan.
M,alieon kita tanan sa binayle,
Maabong kangay, nagaka sari-sari;
Eaki, bayi, bisan tumboy o agi hay puydi,
Pati man mga ginikanan may hayga mag-balsi.
_______________________
BUEANGAN BLUES
Aysko! aysko! singgit it mga kristo,
Si Tito Berns sige ro tawag sanglibo ro imo;
Ro dirasang bangkas sobra nga liyamado,
Mga paeasaeod gaduha-duha it piniino.
Ro logro hay nagpanaba pa, bayntsi ag dyesti,
Kon wa pa't gasae, maskin tinunga eon puydi;
Ro daywa ka manok ginplastar eon sa prenti,
Kon imo tan-awon, mestiso nga biya dali eagi mapirde.
Pagbuhi sa royda bangkas eagi ro umatraka,
Pirte kumikig, kon humanot todo pwersa;
Pero sumabay man ro biya, nakibot ro dagaya,
Baeaebaean sa ere hasta sa pagtugpa.
May bueang nga umungot, abtik ro manugkariyo,
Pagbueag it manok may lumuyloy nga ueo;
Ro dirasa nga bangkas may sikreto gali nga igo,
Naghinugyaw ag nagkalingaw mga dehadistang tawo.
Makaron gid man sa bueangan may malas ag swerti,
May gauli nga daog pero eaban gid hay pirdi;
Ro iba mat-a hay kuntento eon sa baeon nga sangkiri,
Basta may Merkon's special siopao sa anda nga pag uli.
________________________
PAALIN EON KITA?
Abu eon nga nagakinatabo,
Nagakupag eon mga pumoueoyo;
Sa mga kalamidad kunta hay pahilayo,
Agud indi kita magkinasubo.
May linog nga kabaskug ta,
Dugangan it ginahambae nga tsunami pa;
Sa ibang nasyon hay may gyera,
Iya sa aton gaandam man ro baha.
Kon sa Japan may nuclear radiation sa air,
Iya sa aton man hay may text scare;
Ubra it mga tawo nga owa it care,
Mag panic man ro iba, owa sanda it kiber.
Hay paalin lang kita kara?
Paalin ro atong mga inunga?
Matsa ro katapusan hay gapalapit na,
Parehas it nasueat sa mga propesiya.
Owa kita it iba nga ubrahon,
Kundi ro sangkalibutan atong hipigon;
Ag ro GINUO hay aton nga dumdumon,
Agud kita hay Ana nga utwason.
______________________
MAWRA ANAY KAMI
Ro hampang anay it inunga hay sari-sari,
Bukon pa it uso kato ro computer ag PSP;
Istik, holen, goma, tansan, eamang, ro ana it mga eaki,
Jackstone ag chinese garter mat-a ro hilig it mga bayi.
Pag buean it Abril hasta mag Mayo,
Maagto sa Tul-ang ag mangahoy idto;
Dahil ro Gasul ag Shellane bukon pa it uso,
Ngani bukoe ag pakeang ro usoy it mga tawo.
Kada Sabadong adlaw sa suba hay may pyesta,
Mansig pwesto ro mga nanay sa pageinaba;
Samtang ro mga pamatan-on hay nagakinasadya,
May gapaligos, gapanikop ag gahampang sanda.
Kon makaron hay may TV ag cable,
Radyo mat-a kato ro kauyaktan it pipol;
Sa mga drama hay Matud Nila ro eksampol,
Si Simatar ag Eskalibur ro amon nga aydol.
Nakasirtar man ako it ginahalin nga baeay,
Tanan nga eaki sa pagpas-an hay ginkangay;
Bayahihan ro tawag, ro tag-iya hay nalipay,
Pagkatapos hay may kaean-on ag sangkire nga tagay.
Mawra anay ro naunang panyempo,
Simple ro pangabuhi it mga pumueoyo;
Pero makit-an mo ro tunay nga pagsinaeayo,
Ag pagbueoligan it tagsa-tagsang mga tawo.
- FROI INOG
Laguinbanwa, Ibajay, Aklan
Monday, March 14, 2011
CCP launches Ani 36, Disaster and Survival Issue
Pasay City – The Literary Arts Division of the Cultural Center of the Philippines (CCP) will launch Ani 36 on April 1, 2011, 7:00 p.m. at the CCP promenade. Ani is a publication that showcases the varied literary traditions in the country and the vibrant creative writing by Filipinos in other parts of the world. Ani 36, themed Disaster and Survival, has sections on prose, poems, children's literature, an essay on a CCP activity in response to a disaster in the regions, and art reviews.
The art reviews section is composed of three winning essays in a competition spearheaded by the Liongoren Gallery at the CCP dubbed Walong Filipina 2010: Sa Ngalan ng Kalikasan III from October 14, 2010 to November 28, 2010. Works outside the issue's theme are in the section titled “Malayang Haraya”.
“Ani 36 mirrors the writers' reflections on and responses to experiences in confronting disasters,” says Herminio S. Beltran, Jr., Literary Arts Division Director. “Although the works express untold suffering, destruction to life and property, nightmares and folklore, they also speak of courage and heroism, which inspire imagination, literature and art,” adds Beltran, the Ani 36 editor.
Ani 36 features the works of 43 authors namely, Angelo B. Ancheta, Rebecca T. Anonuevo, Mark Joseph Z. Arisgado, Edgar Bacong, Miguel Balboa D'Mendoza, Abdon M. Balde, Jr., Gil S. Beltran, Herminio S. Beltran, Jr., Catherine Candano, Ayn Frances dela Cruz, Jun dela Rosa, China Pearl Patria M. de Vera, Raul Esquillo Asis, Luis P. Gatmaitan, Genaro R. Gojo Cruz, Joscephine Gomez, Melanie Joy Gunio, Nestor Librano Lucena, Elyrah Loyola Salanga, Scott Magkachi Saboy, Perry C. Mangilaya, Shur C. Mangilaya, Francisco Arias Montesena, Wilhelmina S. Orozco, Will P. Ortiz, Melba Padilla Maggay, Loreli Pama, Ma. Christina Pangan, Jasmine Nikki C. Paredes, Chuckberry J. Pascual, Ferdinand Pisigan Jarin, Ian Rosales Casocot, E. San Juan, Jr., Priscilla Supnet Macansantos, Ariel S. Tabag, Christian Tablazon, Vincent Lester G. Tan, Ludwig Jan Tauro Batuigas, J.I.E. Teodoro, Enrico C. Torralba, Santiago B. Villafania, Nonon Villaluz Carandang and Bernadette Villanueva Neri.
Betty Uy-Regala is the managing editor of Ani 36 while Rommel Manto did the graphic design and layout.
For more details, please contact Betty Uy-Regala at 0906-2604175.
The Ani 36 cover depicts the volcanic eruption of Mount Pinatubo in 1991. The eruption, which caused massive damage to Central Luzon and outlying regions, inspired creativity among the citizenry in harnessing resources that the disaster brought in its wake. The Mount Pinatubo havoc posed challenges that served as impetus for strategies of recovery and growth.
Wednesday, March 2, 2011
MAEAS-AY NGA MATAM-IS ( Mga Haiku ni Boboy )
ALIPUEOS
Dagas nga dahon
Hinuyop ag inapok,
Nagbaeansuli.
ANWANG
Nagahinugod
Nagabulig sa tawo,
Makaeueuoy.
ATI-ATI
Nagahinugyaw
Haead sa Sto. Niño,
Grasyang inasae.
BABOY
Bakeon it buhi
Kantidad nga manami
Sakto sa ungib.
BAHAE
Bueong sa gaoy
Sangka eag-ok nga bahae
Makapaumpaw.
BANGHOE
Gabiing dueom
Nagaaeaging tawo,
Nagakaduea.
BINAEU
Nagpailawod
Daean nga pailaya,
Nagkaeataeang.
BUEANG
Nagpueustaan
Sa agaw ag sa biya,
Pag-uli patas.
EAGNAT
Bug-at ro eawas
Maeuya maghinueag,
Makataeamad.
EAPSAG
Nagatinueok
Owa it kalibutan,
Anghel sa baeay.
BUDLI
Kon pakaunon
Owa it kabueosgan
Sueok sa suhoe.
BUEUTOHAN
May kuntrasenyas
Sa ahaw nga botante,
Huyap ro boto.
BUNGKOE
Nagaienamon
Owa it kabueosgan,
Sueok sa kaon.
GASOLINAHAN
Sige ro ilig
Nagabaha it presyo
Nami sunugon.
GOBYERNO
Kwartang gakalhit
Swerte it nagapungko
Makapamueot.
INUD-URAN
Mahaeang-haeang
Pinamaehang haeuan,
Manaming suea.
KAEABASA
Nagakinamang
Sa kabug-at it bunga,
Owa pag daeha.
KAGUTMON
Nagpinamueot
Mga pagkaong salin,
Eakman sa tiyan.
KAMUNSIL
Nagabueukead
Mga bungang bukaka,
Lisod sakaon.
KANAWAY
Nagahagiyos
Ro baeos it kanaway
Halit nga baha.
KARSADA
Daeang batsihon
Kon agyan it saeakyan
Gakarandagan.
KUMON
Nag-aeawayan
Sa hinueay nga eugta,
Nagkueoearan.
KURING
Matsa maeuya
Itsahon it gulpi,
Pagtugpa kaya.
MALIIT
Tawo sa taeon
Indi gid pagdueaga,
Halit ro baeos.
MAMUMUGON
Nagapanagpot
Makasupot sang baylok,
Eakman tug-unon.
MANAKAW
Gapinamatyag
Sa dueom it gabii,
Bantay it euta.
PAGKAON
Grabe ro mahae
Mga presyo’t pagkaon
Makasueoka.
PAMILITI
Kon sa saeakyan
Kwartang ginpamiliti
Owa’t sinsilyo.
PAYAG
Paeahuwayan
Gin-antos nga kabudlay,
May katawhayan.
PULITIKO
Nagapromisa
Manami nga proyekto,
Purilong tawo.
SINDA
Naghinaeak-ak
Pag-uli sa baeay,
Ginsinaeapo.
SUBA
Nagadinaeom
Ginabuoe ro baeas.
Tubing maeubog.
SUEOG-SUEOG
Gapinamaeo
Magsariling bugarit,
Papuekon lawit.
TAEABONG
Puti it bueboe
Sa tunga’t kaeanasan,
Nagatinikang.
TAGASAW
Nagahinugod
Pag-abot it tinguean,
Nagpinahuway.
TAMBIS
Nagapueungyot
Euto nga mga bunga,
Hanginon dagas.
TUBURAN
Owa it untat
Nagailig nga tubi,
Bueong sa uhaw.
TUN-OG
Nagaeapnaag
Nagaeatay nga eamig,
Buhi ro tanom.
UEAN
Nagadaganas
Nagapanong nga bunok,
Gulpi it baha.
UEOD
Ro pobreng ueod
Mahinay kon maghiod
Nagahimueat.
UGSAD
Bilog ro hayag
Kon maagyan it gae-om,
Nagakaduea.
UMAE
Maskin bairon
Kon ‘di maghimatuon
Indi magdueot.
ALIPUEOS
Dagas nga dahon
Hinuyop ag inapok,
Nagbaeansuli.
ANWANG
Nagahinugod
Nagabulig sa tawo,
Makaeueuoy.
ATI-ATI
Nagahinugyaw
Haead sa Sto. Niño,
Grasyang inasae.
BABOY
Bakeon it buhi
Kantidad nga manami
Sakto sa ungib.
BAHAE
Bueong sa gaoy
Sangka eag-ok nga bahae
Makapaumpaw.
BANGHOE
Gabiing dueom
Nagaaeaging tawo,
Nagakaduea.
BINAEU
Nagpailawod
Daean nga pailaya,
Nagkaeataeang.
BUEANG
Nagpueustaan
Sa agaw ag sa biya,
Pag-uli patas.
EAGNAT
Bug-at ro eawas
Maeuya maghinueag,
Makataeamad.
EAPSAG
Nagatinueok
Owa it kalibutan,
Anghel sa baeay.
BUDLI
Kon pakaunon
Owa it kabueosgan
Sueok sa suhoe.
BUEUTOHAN
May kuntrasenyas
Sa ahaw nga botante,
Huyap ro boto.
BUNGKOE
Nagaienamon
Owa it kabueosgan,
Sueok sa kaon.
GASOLINAHAN
Sige ro ilig
Nagabaha it presyo
Nami sunugon.
GOBYERNO
Kwartang gakalhit
Swerte it nagapungko
Makapamueot.
INUD-URAN
Mahaeang-haeang
Pinamaehang haeuan,
Manaming suea.
KAEABASA
Nagakinamang
Sa kabug-at it bunga,
Owa pag daeha.
KAGUTMON
Nagpinamueot
Mga pagkaong salin,
Eakman sa tiyan.
KAMUNSIL
Nagabueukead
Mga bungang bukaka,
Lisod sakaon.
KANAWAY
Nagahagiyos
Ro baeos it kanaway
Halit nga baha.
KARSADA
Daeang batsihon
Kon agyan it saeakyan
Gakarandagan.
KUMON
Nag-aeawayan
Sa hinueay nga eugta,
Nagkueoearan.
KURING
Matsa maeuya
Itsahon it gulpi,
Pagtugpa kaya.
MALIIT
Tawo sa taeon
Indi gid pagdueaga,
Halit ro baeos.
MAMUMUGON
Nagapanagpot
Makasupot sang baylok,
Eakman tug-unon.
MANAKAW
Gapinamatyag
Sa dueom it gabii,
Bantay it euta.
PAGKAON
Grabe ro mahae
Mga presyo’t pagkaon
Makasueoka.
PAMILITI
Kon sa saeakyan
Kwartang ginpamiliti
Owa’t sinsilyo.
PAYAG
Paeahuwayan
Gin-antos nga kabudlay,
May katawhayan.
PULITIKO
Nagapromisa
Manami nga proyekto,
Purilong tawo.
SINDA
Naghinaeak-ak
Pag-uli sa baeay,
Ginsinaeapo.
SUBA
Nagadinaeom
Ginabuoe ro baeas.
Tubing maeubog.
SUEOG-SUEOG
Gapinamaeo
Magsariling bugarit,
Papuekon lawit.
TAEABONG
Puti it bueboe
Sa tunga’t kaeanasan,
Nagatinikang.
TAGASAW
Nagahinugod
Pag-abot it tinguean,
Nagpinahuway.
TAMBIS
Nagapueungyot
Euto nga mga bunga,
Hanginon dagas.
TUBURAN
Owa it untat
Nagailig nga tubi,
Bueong sa uhaw.
TUN-OG
Nagaeapnaag
Nagaeatay nga eamig,
Buhi ro tanom.
UEAN
Nagadaganas
Nagapanong nga bunok,
Gulpi it baha.
UEOD
Ro pobreng ueod
Mahinay kon maghiod
Nagahimueat.
UGSAD
Bilog ro hayag
Kon maagyan it gae-om,
Nagakaduea.
UMAE
Maskin bairon
Kon ‘di maghimatuon
Indi magdueot.
Dagas nga dahon
Hinuyop ag inapok,
Nagbaeansuli.
ANWANG
Nagahinugod
Nagabulig sa tawo,
Makaeueuoy.
ATI-ATI
Nagahinugyaw
Haead sa Sto. Niño,
Grasyang inasae.
BABOY
Bakeon it buhi
Kantidad nga manami
Sakto sa ungib.
BAHAE
Bueong sa gaoy
Sangka eag-ok nga bahae
Makapaumpaw.
BANGHOE
Gabiing dueom
Nagaaeaging tawo,
Nagakaduea.
BINAEU
Nagpailawod
Daean nga pailaya,
Nagkaeataeang.
BUEANG
Nagpueustaan
Sa agaw ag sa biya,
Pag-uli patas.
EAGNAT
Bug-at ro eawas
Maeuya maghinueag,
Makataeamad.
EAPSAG
Nagatinueok
Owa it kalibutan,
Anghel sa baeay.
BUDLI
Kon pakaunon
Owa it kabueosgan
Sueok sa suhoe.
BUEUTOHAN
May kuntrasenyas
Sa ahaw nga botante,
Huyap ro boto.
BUNGKOE
Nagaienamon
Owa it kabueosgan,
Sueok sa kaon.
GASOLINAHAN
Sige ro ilig
Nagabaha it presyo
Nami sunugon.
GOBYERNO
Kwartang gakalhit
Swerte it nagapungko
Makapamueot.
INUD-URAN
Mahaeang-haeang
Pinamaehang haeuan,
Manaming suea.
KAEABASA
Nagakinamang
Sa kabug-at it bunga,
Owa pag daeha.
KAGUTMON
Nagpinamueot
Mga pagkaong salin,
Eakman sa tiyan.
KAMUNSIL
Nagabueukead
Mga bungang bukaka,
Lisod sakaon.
KANAWAY
Nagahagiyos
Ro baeos it kanaway
Halit nga baha.
KARSADA
Daeang batsihon
Kon agyan it saeakyan
Gakarandagan.
KUMON
Nag-aeawayan
Sa hinueay nga eugta,
Nagkueoearan.
KURING
Matsa maeuya
Itsahon it gulpi,
Pagtugpa kaya.
MALIIT
Tawo sa taeon
Indi gid pagdueaga,
Halit ro baeos.
MAMUMUGON
Nagapanagpot
Makasupot sang baylok,
Eakman tug-unon.
MANAKAW
Gapinamatyag
Sa dueom it gabii,
Bantay it euta.
PAGKAON
Grabe ro mahae
Mga presyo’t pagkaon
Makasueoka.
PAMILITI
Kon sa saeakyan
Kwartang ginpamiliti
Owa’t sinsilyo.
PAYAG
Paeahuwayan
Gin-antos nga kabudlay,
May katawhayan.
PULITIKO
Nagapromisa
Manami nga proyekto,
Purilong tawo.
SINDA
Naghinaeak-ak
Pag-uli sa baeay,
Ginsinaeapo.
SUBA
Nagadinaeom
Ginabuoe ro baeas.
Tubing maeubog.
SUEOG-SUEOG
Gapinamaeo
Magsariling bugarit,
Papuekon lawit.
TAEABONG
Puti it bueboe
Sa tunga’t kaeanasan,
Nagatinikang.
TAGASAW
Nagahinugod
Pag-abot it tinguean,
Nagpinahuway.
TAMBIS
Nagapueungyot
Euto nga mga bunga,
Hanginon dagas.
TUBURAN
Owa it untat
Nagailig nga tubi,
Bueong sa uhaw.
TUN-OG
Nagaeapnaag
Nagaeatay nga eamig,
Buhi ro tanom.
UEAN
Nagadaganas
Nagapanong nga bunok,
Gulpi it baha.
UEOD
Ro pobreng ueod
Mahinay kon maghiod
Nagahimueat.
UGSAD
Bilog ro hayag
Kon maagyan it gae-om,
Nagakaduea.
UMAE
Maskin bairon
Kon ‘di maghimatuon
Indi magdueot.
ALIPUEOS
Dagas nga dahon
Hinuyop ag inapok,
Nagbaeansuli.
ANWANG
Nagahinugod
Nagabulig sa tawo,
Makaeueuoy.
ATI-ATI
Nagahinugyaw
Haead sa Sto. Niño,
Grasyang inasae.
BABOY
Bakeon it buhi
Kantidad nga manami
Sakto sa ungib.
BAHAE
Bueong sa gaoy
Sangka eag-ok nga bahae
Makapaumpaw.
BANGHOE
Gabiing dueom
Nagaaeaging tawo,
Nagakaduea.
BINAEU
Nagpailawod
Daean nga pailaya,
Nagkaeataeang.
BUEANG
Nagpueustaan
Sa agaw ag sa biya,
Pag-uli patas.
EAGNAT
Bug-at ro eawas
Maeuya maghinueag,
Makataeamad.
EAPSAG
Nagatinueok
Owa it kalibutan,
Anghel sa baeay.
BUDLI
Kon pakaunon
Owa it kabueosgan
Sueok sa suhoe.
BUEUTOHAN
May kuntrasenyas
Sa ahaw nga botante,
Huyap ro boto.
BUNGKOE
Nagaienamon
Owa it kabueosgan,
Sueok sa kaon.
GASOLINAHAN
Sige ro ilig
Nagabaha it presyo
Nami sunugon.
GOBYERNO
Kwartang gakalhit
Swerte it nagapungko
Makapamueot.
INUD-URAN
Mahaeang-haeang
Pinamaehang haeuan,
Manaming suea.
KAEABASA
Nagakinamang
Sa kabug-at it bunga,
Owa pag daeha.
KAGUTMON
Nagpinamueot
Mga pagkaong salin,
Eakman sa tiyan.
KAMUNSIL
Nagabueukead
Mga bungang bukaka,
Lisod sakaon.
KANAWAY
Nagahagiyos
Ro baeos it kanaway
Halit nga baha.
KARSADA
Daeang batsihon
Kon agyan it saeakyan
Gakarandagan.
KUMON
Nag-aeawayan
Sa hinueay nga eugta,
Nagkueoearan.
KURING
Matsa maeuya
Itsahon it gulpi,
Pagtugpa kaya.
MALIIT
Tawo sa taeon
Indi gid pagdueaga,
Halit ro baeos.
MAMUMUGON
Nagapanagpot
Makasupot sang baylok,
Eakman tug-unon.
MANAKAW
Gapinamatyag
Sa dueom it gabii,
Bantay it euta.
PAGKAON
Grabe ro mahae
Mga presyo’t pagkaon
Makasueoka.
PAMILITI
Kon sa saeakyan
Kwartang ginpamiliti
Owa’t sinsilyo.
PAYAG
Paeahuwayan
Gin-antos nga kabudlay,
May katawhayan.
PULITIKO
Nagapromisa
Manami nga proyekto,
Purilong tawo.
SINDA
Naghinaeak-ak
Pag-uli sa baeay,
Ginsinaeapo.
SUBA
Nagadinaeom
Ginabuoe ro baeas.
Tubing maeubog.
SUEOG-SUEOG
Gapinamaeo
Magsariling bugarit,
Papuekon lawit.
TAEABONG
Puti it bueboe
Sa tunga’t kaeanasan,
Nagatinikang.
TAGASAW
Nagahinugod
Pag-abot it tinguean,
Nagpinahuway.
TAMBIS
Nagapueungyot
Euto nga mga bunga,
Hanginon dagas.
TUBURAN
Owa it untat
Nagailig nga tubi,
Bueong sa uhaw.
TUN-OG
Nagaeapnaag
Nagaeatay nga eamig,
Buhi ro tanom.
UEAN
Nagadaganas
Nagapanong nga bunok,
Gulpi it baha.
UEOD
Ro pobreng ueod
Mahinay kon maghiod
Nagahimueat.
UGSAD
Bilog ro hayag
Kon maagyan it gae-om,
Nagakaduea.
UMAE
Maskin bairon
Kon ‘di maghimatuon
Indi magdueot.
Sunday, February 20, 2011
ANI 36: Disaster and Survival
ANI, the annual literary journal of the Literary Arts Division of the Cultural Center of the Philippines, releases its 36th edition with the theme "Disaster and Survival". The journal features poems, short stories and essays in English, Filipino and other Philippine languages.
Calamities and disasters that recently plagued the country recently tested the Filipino's faith, resilient character and "bayanihan" spirit. In this issue ANI 36 focuses on this positivism, as a way of keeping up, and in celebration and promotion of these values.
Contributors to this year's issue are: Angelo B. Ancheta, Rebecca T. Añonuevo, Mark Joseph Z. Arisgado, Edgar Bacong, Miguel Balboa D’Mendoza, Abdon M. Balde, Jr., Gil S. Beltran, Herminio S. Beltran, Jr., Catherine Candano, Ainn Frances dela Cruz, Jun dela Rosa, China Pearl Patria M. de Vera, Raul Esquillo Asis, Luis P. Gatmaitan, Genaro R. Gojo Cruz, Joscephine Gomez, Nestor Librano Lucena, Elyrah Loyola Salanga, Scott Mágkachi Sabóy, Perry C. Mangilaya, Shur C. Mangilaya, Francisco Arias Monteseña, Wilhelmina S. Orozco, Will P. Ortiz, Melba Padilla Maggay, Jasmine Nikki C. Paredes, Chuckberry J. Pascual, Ferdinand Pisigan Jarin, Ian Rosales Casocot, E. San Juan, Jr., Priscilla Supnet Macansantos, Ariel S. Tabag, Christian Tablazon, Vincent Lester G. Tan, Ludwig Jan Tauro Batuigas, John Iremil E. Teodoro, Enrico C. Torralba, Santiago Villafania, Ernesto V. Carandang II, and Bernadette Villanueva Neri.
Calamities and disasters that recently plagued the country recently tested the Filipino's faith, resilient character and "bayanihan" spirit. In this issue ANI 36 focuses on this positivism, as a way of keeping up, and in celebration and promotion of these values.
Contributors to this year's issue are: Angelo B. Ancheta, Rebecca T. Añonuevo, Mark Joseph Z. Arisgado, Edgar Bacong, Miguel Balboa D’Mendoza, Abdon M. Balde, Jr., Gil S. Beltran, Herminio S. Beltran, Jr., Catherine Candano, Ainn Frances dela Cruz, Jun dela Rosa, China Pearl Patria M. de Vera, Raul Esquillo Asis, Luis P. Gatmaitan, Genaro R. Gojo Cruz, Joscephine Gomez, Nestor Librano Lucena, Elyrah Loyola Salanga, Scott Mágkachi Sabóy, Perry C. Mangilaya, Shur C. Mangilaya, Francisco Arias Monteseña, Wilhelmina S. Orozco, Will P. Ortiz, Melba Padilla Maggay, Jasmine Nikki C. Paredes, Chuckberry J. Pascual, Ferdinand Pisigan Jarin, Ian Rosales Casocot, E. San Juan, Jr., Priscilla Supnet Macansantos, Ariel S. Tabag, Christian Tablazon, Vincent Lester G. Tan, Ludwig Jan Tauro Batuigas, John Iremil E. Teodoro, Enrico C. Torralba, Santiago Villafania, Ernesto V. Carandang II, and Bernadette Villanueva Neri.
Tuesday, January 18, 2011
MGA BINAEAYBAY NI NONO ni Eliezer L. Sevilla
PAGKABUGTAW
sa ay tatay nga pagpukaw,
sa eamharon ko nga kadueoygon;
senyas it pagbugtaw,
sa tunga-tunga it kaaga-agahon.
minukeat ro mata sa kadueoygon,
hiniod- hiod eawas nga eamharon;
bugtaw dali-dali sa pagbangon,
sa eugban nagtalikwas dayon.
sa pagdinali nakon,
pagkatapos it bangon;
einugban ko owa malipson,
sa huna-huna ko anwang sa hieigtan akong pagagihiton.
nagasako adto sa kug-ungan,
sa anwang nga dungganon;
agud igihit sa gieihitan,
anwang pakan-on agud mabusog dayon.
sa pagsubat it adlaw,
sa sidlangan naga silaw;
takdan it arado,
bisan gutom pa ag gina uhaw.
sa pagpanaw it dinag-on,
sa eanas inyong tan-awon;
binuslan it bao-bao,
nga sa eanas naga arado.
sa paggamit it pamaagi nga bag-o,
sa uma, makinarya madali ro trabaho;
pagtanum, paggaeab, gi-ok ag pag-ani,
gamit hay bag-ong estilo.
pero, indi ko masayuran, ham-an kato,
paeay namon sako-sako, tumpi-tumpi sa tambobo;
kung ikumpara makarong tyempo,
kueang gihapon rong produkto.
ano baea rong kabangdanan,
gusto ko masayuran;
ah... hilo nga kemikal ag pestisidyo,
sa kaumahan naton naga abuso.
___________________
PAGPANIKOP SA KATUNGGAN
mali eon sa katunggan,
ayupit ag aeat bitbiton;
si tatay si nanay kaibahan naton,
manikop it bisan ano nga sieipton.
alimango nga 'ligyanan,
sugpo, hipon ag pasayan;
bisan kamangi nga puti-an,
atong padipuslan.
apang maghinay-hinay,
sa usok nga taeabahon;
basi rong dapa-dapa nga magamay,
magasgasan, maninahan nga dayon.
magpangulis it kayog,
sa kilid it mga tipuso;
bagungon nga bantog,
ipasupsup sa imong nguso;
bagtis, ubog, ag ilongan,
bae-a, danggit ag tilapyang tiyanan;
baeanak nga malisod madakpan,
hara tanan manamit sabawan.
sa tanan nga maninikop,
inyo nga haeungan ag indi paglipatan;
isda o bisan ano nga madakop,
kung hara hay bihuran, dapat buy-an.
__________________
TUBI
nagwas-ag ka it kabuhi;
sa malikot nga kalibutan;
kakahuyan, kasapatan pati mga kapispisan,
tanan-tanan nga owa't ginapili.
sa matawhay mong pagtupa,
tutunlan ag dahong maea ikaw ay sinaeap;
sanda tanan gapasaeamat,
sa owa’t katapusang pagtatap.
busay nga madaeum,
nagahueat sa malinong mong gahum;
sa madamoe nga gae-um,
tanang oras ikaw ginadumdum.
sa mahinay mong pagtubod,
subang malinong ikaw ay pinamudmod;
mga tanum sa eanas ag pukatud,
pag-abot mo hay kalipay nga tuod.
sa maeawig mong pamanawon,
nakasapoe ka sa baybayon;
sa silak it adlaw,
sa panganod umimpon para bumalik kamon.
- ELIEZER L. SEVILLA
Tagbaya, Ibajay, Aklan
sa ay tatay nga pagpukaw,
sa eamharon ko nga kadueoygon;
senyas it pagbugtaw,
sa tunga-tunga it kaaga-agahon.
minukeat ro mata sa kadueoygon,
hiniod- hiod eawas nga eamharon;
bugtaw dali-dali sa pagbangon,
sa eugban nagtalikwas dayon.
sa pagdinali nakon,
pagkatapos it bangon;
einugban ko owa malipson,
sa huna-huna ko anwang sa hieigtan akong pagagihiton.
nagasako adto sa kug-ungan,
sa anwang nga dungganon;
agud igihit sa gieihitan,
anwang pakan-on agud mabusog dayon.
sa pagsubat it adlaw,
sa sidlangan naga silaw;
takdan it arado,
bisan gutom pa ag gina uhaw.
sa pagpanaw it dinag-on,
sa eanas inyong tan-awon;
binuslan it bao-bao,
nga sa eanas naga arado.
sa paggamit it pamaagi nga bag-o,
sa uma, makinarya madali ro trabaho;
pagtanum, paggaeab, gi-ok ag pag-ani,
gamit hay bag-ong estilo.
pero, indi ko masayuran, ham-an kato,
paeay namon sako-sako, tumpi-tumpi sa tambobo;
kung ikumpara makarong tyempo,
kueang gihapon rong produkto.
ano baea rong kabangdanan,
gusto ko masayuran;
ah... hilo nga kemikal ag pestisidyo,
sa kaumahan naton naga abuso.
___________________
PAGPANIKOP SA KATUNGGAN
mali eon sa katunggan,
ayupit ag aeat bitbiton;
si tatay si nanay kaibahan naton,
manikop it bisan ano nga sieipton.
alimango nga 'ligyanan,
sugpo, hipon ag pasayan;
bisan kamangi nga puti-an,
atong padipuslan.
apang maghinay-hinay,
sa usok nga taeabahon;
basi rong dapa-dapa nga magamay,
magasgasan, maninahan nga dayon.
magpangulis it kayog,
sa kilid it mga tipuso;
bagungon nga bantog,
ipasupsup sa imong nguso;
bagtis, ubog, ag ilongan,
bae-a, danggit ag tilapyang tiyanan;
baeanak nga malisod madakpan,
hara tanan manamit sabawan.
sa tanan nga maninikop,
inyo nga haeungan ag indi paglipatan;
isda o bisan ano nga madakop,
kung hara hay bihuran, dapat buy-an.
__________________
TUBI
nagwas-ag ka it kabuhi;
sa malikot nga kalibutan;
kakahuyan, kasapatan pati mga kapispisan,
tanan-tanan nga owa't ginapili.
sa matawhay mong pagtupa,
tutunlan ag dahong maea ikaw ay sinaeap;
sanda tanan gapasaeamat,
sa owa’t katapusang pagtatap.
busay nga madaeum,
nagahueat sa malinong mong gahum;
sa madamoe nga gae-um,
tanang oras ikaw ginadumdum.
sa mahinay mong pagtubod,
subang malinong ikaw ay pinamudmod;
mga tanum sa eanas ag pukatud,
pag-abot mo hay kalipay nga tuod.
sa maeawig mong pamanawon,
nakasapoe ka sa baybayon;
sa silak it adlaw,
sa panganod umimpon para bumalik kamon.
- ELIEZER L. SEVILLA
Tagbaya, Ibajay, Aklan
Subscribe to:
Posts (Atom)