Ro karsada hay tubion, Ro eay-on hay kadamueon, Kaeanasan hay baeason, Ag ro suba hay eapukon.
Ro eugta hay kahigkuon, Ro tubi hay kaeang-ugon, Basura hay kaeangtuhon, Ro hangin hay kabahuon.
Ro bukid nga kataason, Gakatup-ay kon ueanon; Ro eawod nga kalinungon, Nagawaeas kon linugon.
Ro tinguean hay initon, Tagsieilak hay eamigon; Mga bagay nga malig-on, Gakawasak kon bagyuhon.
Owa’t pobre, manggaranon, Sa dimalas kon iguon, Haeos tanan, gakanugon, Sa manggad nga gintinipon.
Kalibutan, magueng eon, Hambae nanda hay ubanon, Maw man gali, malipaton, Dungoe eon ag mulianon.
__________________________
RO MAESTRA AG MAESTRO
Ro titser nga propesyon hay malisod kon atong isipon, Gainagwanta it pagturo para gid eang matigayon; Nga matur-an ro mga eskuyla agud nga makaangkon, It pageubot ag kaaeam para sa andang paeaabuton.
Lunes hasta it Byernes nga adlaw, Pirme nga aga-aga pa gid lang nagabugtaw, Agud magpahaom sa pamilya it pamahaw; Haeos indi eon eani kapanghimos it baeay bago magpanaw.
Rong eskuylahan para sa titser hay baeay nga pangaywa, May kasubo ag kalipay sa pagtinueor-an sa mga eskuyla; Maskin may sakit nga ginabatyag nagahiyum-hiyom gid lat-a, Para eamang sa mga eskuyla nga mangin manami ro hin-aga.
Malipayon man ro titser kon kaantiguhan eon ro mga eskuyla, Kapin kon maabtik eon nga magsueat ag magbasa; Padayon gihapon nga gaturo para sa kamaeayran it eskuyla, Hasta madugangan gid ro kaaeam pati eon sa pagsuma.
Ro mga eskuyla nga ro ueo hay matig-a, Pursigihon gid nga makabasa it nakasueat sa pisara; Kon indi gihapon kaeubot sa anang ginabasa, Ubrahon gid nga mat anwang ro isueat nga mga letra.
Ayawan eon eani sa karsada it balik-balik nga gabaktas, Kon amat pa sa eskuyla hay gawakae nga gaugtas; Indi man puydi ro eskuyla nga habuyon it tsinelas, Bangud bawae eon makaron ro titser nga mapintas.
Kon amat ro titser magtao it test hay nangawa, Dahil gakupag-kupag eon dayon ro anang mga eskuyla; Gapinalibat it mata para eang makakopya, Ro mabuot nga titser sa guwa lang magpaliwa-liwa.
Ngani ro ana it titser nga trabaho, Hay malisod gid pero respetado; Maskin indi eon gid man mag-asenso, Makabulig eang sa isigkatawo.
Makabaton man kunta it mabahoe nga sweldo, Tama eang man sa pamilya nga konsumo; Abu man abi ro ginabawas it gobyerno, Para kuno sa benipisyo kon magretiro.
Nagahimatuon gid nga tur-an it husto, Ro mga eskuyla agud nga mangin edukado, Ngani ro kahugod it titser hay dumdumon man ninyo, Sa pagtinueor-an bilang isaea ka hero.
________________________
SA AMONG BARANGAY
Sa among Barangay, puno it kalipay, Ro mga tawo, pirme nga matawhay, Mapinasensyahon, owa gainaway, Maskin pangabuhi, nagahabay-habay.
Bisan guba-guba, mga panimaeay, Maabi-abihon ro mga tagbaeay; Nagabueoligan ro kaeapitbaeay, Kon may mga grasya nagabaylohanay.
Mahugod, mabuot ro amon nga tatay, Mapinalanggaon ro amon nga nanay, Sa pagpangabuhi, owa it pahuway, Sa mga inunga nga nagaagubay.
Ro mga sinangag, owa nagabuhay, Bangud nagaunong, mga manughusay; Pananglit umabot ro mga kabudlay, Maskin paalin eang nagakapay-kapay.
Adlaw ag gabii, tuod nga mahilway, Kon ikaw magwarang, owa’t nagatubay, Indi eang magsinggit, mangayat inaway, Basi ro ing siki, parehong umuntay.
Kon imong usuyon ro among Barangay, Mangutana ka eang sa banwa’t Ibajay; Kon imong makita hay maghinay-hinay, Agud kangayon ta sa amon nga baeay.
_______________________________
IBAYHANON
Bugae nakon nga ako hay Ibayhanon; Tawong malipayon ag mabinuligon, Maabi-abihon ag makiangayon, Mahugod, mabuot ag mabinaeak-on.
Mga tawo sa baryo ag mga sityo, Maeupot, manami ro pagsinaeayo; Mga kaeapitbaeay hay may respeto, Ag mapasensyahon sa isigkatawo.
May paghiliugyon ag paghiliusa, Nagabueoligan ro kada isaea; Sa mga kalisod nga ginaagwanta, Pirmeng masaligan gaamot it grasya.
Mga ginikanan mapinalanggaon, Ro mga inunga hay masinueondon; Bukon it maeain mga bueuhaton, Bisan pa ginagaid sa kapobrehon.
Ro mga gadumaea sa munisipyo, Hay mga sinsero sa pagpanerbisyo; Sige ro paghimo it mga proyekto, Para sa kauswagan ag sa progreso.
Panaad ag debusyon sa Sto.Niño, Naga Ati-ati kada mag Enero; Gahaead it sagrado ag milagroso,
Patik, buling, sadsad, inasae ag karo.
Kanyugan, kasagingan ag kaeanasan, Sapa, katunggan, suba ag kaeaeawran; Kabukiran, bakueod ag kagueangan, Bugana nga manggad nga pangabuhian.
Dungog ko nga akong ginapakilaea, Sa tanan nga banwa ag mga probinsya; Sa bilog nga nasyon ag kalibutan pa, Pangaeang Ibajay palangga kong banwa.
_______________________
KUNTA, TAW-AN MAN NIMO AKO IT HAYGA Indi lat-a nakon kimo pagpiliton Nga idutdot ro akong kaugalingon; Nga imo man kunta nga higugmaon, Bangud owa man hingan ako it pageaom.
Indi gid kunta ako magpae-at Kon ano gid baea ro imo nga isabat; Apang ayawan eon ako it hinueat Ag owa ka man abi hingan it hakat.
Ham-at owa ka gid kakon it pagsalig Puyde man nimo ako pangayuan it bulig; Ag ro tanan nga kalisod hay kakon isandig, Agud ro atong pangabuhi hay magaeawig.
Kunta, taw-an man nimo ako it hayga Nga maipabutyag ro akon nga paghigugma; Para gid eamang kunta katon nga daywa, Nga mangin maayad-ayad ro atong hin-aga.
Ikaw gid-a kunta ro akong palanggaon Nga angay ag bagay kon imong batunon; Eubton mo eang galing ro akong sitwasyon, Agud ro atong pangabuhi, mangin matayuyon.
Nagabugtaw it agahon pa Indi eon kahimos it eugban nana Naga kupag, nagadali, sa pag ubra It mga butang, indi eon maistorya.
Dali-gali sa paghimos para maligos Gin-ilis it dali-dali ro uniform nga nahimos Indi eon maayos ro kinan-an nga natapos Basta’t nagpanaw it dali-dali ag mahipos.
Gin sita it gwardya pag-abot sa eskwelahan Owa nana madaea ro ID nga naaywanan Sa sobrang kupag ana nga nalipatan Naghinyo kay Manong Guard para imaw masugtan
Sa kaeuoy it Diyos imaw hay nakasueod Sa eskwelahan nga ginkupagan para eang makasueod Report gali nana, owa imaw kasayod Sa sobrang kinupag, wakae it maestra owa nana matakod
-JOEPERCI MASANGKAY Ibajay Academy Inc. Ibajay, Aklan
Isaea ka gabii, nagpanueo ako it eamang nga bat-awan, Nag-adto ako sa kakahuyan ag pati man sa kasagingan, Pero owa gid ako it nakita maskin sambilog eang;
Dahil baea ra ro iba, hay owa it untat sa pag-inusoy it eamang?
May nabatian ako sa radyo, May tatlo kuno ka tawo, Isaeang gabii sa kamaisan nag-agto, Nagpanueo it bat-awan nga pang engkwentro.
May nagabantay gali idto, Eaom it bantay gapanakaw ro tatlo, Ginsinggitan sanda it tudo-tudo, Eaom it tatlo eon hay mueto.
Ngani nagkinupag sanda it paeayo, Nagdinaeagan ag nagkaeadusmo; Pag-abot sa andang baeay may nagadueugo, May mga nina gali nga daeagko.
May mga istorya pa akong nabatian, Nahanungod sa pagpaaway it eamang; Nagpueostaan kuno si Pedro ag si Juan, Pero napirde ro ay Pedro nga bat-awan.
Nahangit ag inayat it away si Juan, Eagi-eagi sanda nagtinueoepan; Ro masubo si Juan gin-akiran, It nag-aeapinan nga mag-igkampuran.
Si Juan nag-uli nga nagainuwang, Nagdaog man kunta ro ana nga eamang, Pero makaeueuoy sa patag it tinuepan, Dahil imaw hay gin-aeanitan.
Ngani ako hay nag-untat lang, Sa pag-inusoy it mga eamang; Dahil ro akong leksyon sa eskuylahan, Indi eon nakon haeos matun-an.
- JS M. MANGILAYA Unat-Bagacay, Elementary School Ibajay, Aklan
Kon bukaron mo ro libro, Maabong mapueot nga leksyon para kimo; Ngani mali-eon magtuon it husto, Agud magbahoe nga bukon it matig-a ro ueo.
Ro libro sa atong kabuhi hay kinahangean, Bangud halin it unga hay saeandigan; Mga napueot nga leksyong nagtaliwan, Hasta kita maggueang hay masaligan.
Ngani ro libro dapat gid nga hipigan, Agud sa ulihi hay mapadipuslan; Bangud sa libro nga pagtinueon-an, Hatod katong hin-aga hay kamaeayran.
- ROSE ANN ESCULTURA Melchor Memorial School Inc. Laguinbanwa, Ibajay, Aklan
Kasayod ka baea nga ikaw hay espesyal nga tinuga? May manami nga handum ag plano ro imong manunuga; Kabuhing mainuswagon sa harang kalibutan, Kabuhing owa it katapusan idto sa kaeangitan.
Indi pagkahadlukan, kamatayon mag-abot man, Dahil hara hay kamatuoran nga rong kabuhi hay may katapusan; Bisan ro eubid may tyempo gid nga magtapuk, Imaw man ro kabuhi, mabugto kaparehas it higot.
Nakapahaom ka baea sa imong maabutan, Sa atong pagpamanawon sa hara nga kalibutan? Dapat gid pangutan-on ag atong pamaeandungan, Ro kabuhi mo baea, may direksyon ag kahueogan?
Kon ikaw hay nadusmo, indi ka baea magbangon? Kon malisod ro daean, madueaan ka baea it pageaom? Kon maabu kita it problema, indi mo baea pagsulbaron? Dapat mo masayran nga sa punta, may daean nga tayuyon.
Ngani tinguhai gid nga magpadayon sa imong pagpanakayon, Sa imong Manunuga ikaw magabalik, pag-abot sa kagab-ihon.
__________________________________
MAKAGAGAHOM NGA DIYOS
Daeayawon ka o, Diyos nga gamhanan, Sa Imong kamayad sa harang kalibutan; Pagpalangga Nimo amon gid napamatud-an, Grasya ag kamayad gintao Mo sa amon tanan..
Sa among problema owa Ka nagkueang ag nagapabaya,
Ginasabat Mo pangamuyo it imong mga unga; Saeamat sa kabaeaka ag Imong pagpalangga, Matutom ka nga Diyos haron ro among nakita.
Sa Imong mga hambae kami nagasalig, Ag sa promisa Nimo kami nagasandig; Nga indi Nimo kami aywanan o pabay-an man, Tungod nga una Ka sa oras nga tanan.
Ngani pagadayawon Ka Pangaean Mo igatib-ong namon Ama; Sa oras nga tanan pagasimbahon Ka, Ikaw eamang ag owa it iba.
Ano gid baea ro eamang? Abu sanda it mga tawag; May bat-awan, tiniki ag tungkuan, May tawag pa sanda nga dalitan.
Tanan ron hay inyong masumaeang, Kung tag-ueoso eon it mga eamang; Ro iba eon dayon hay nalilibang, Sa pagpaaway eang it eamang.
Ginasuroy rong kagab-ihon, Para eang eamang hay usuyon; Ag gaubra gid it masadya nga sueodlan, Agud sa pagpili ag haom eon sa aeawayan.
Sa pag-uso it eamang, Eaom ko mga unga eang, Ro gahampang kon tag daeamang,
Pati eot-a gali ro mga magueang.
Nangawa gid ang sa akong nakit-an, Kunakon may disgrasya sa parkingan; Abu gatinumpok nga mga kaeaeakinhan, Paaway gali it eamang rong kadahilanan.
Pag-uli ko sa amon nga baryo, Nasubeang ko ro grupo it mga sulterito, Nga gapauli sanda nga selensyo, Sa paaway it eamang gali nadehado.
Ako man hay naingganyo, Sumunod ag nakiusyuso; Sa adlaw nga Dominggo, Nagtrato nga maingkwentro.
Oras eon it ieingkwentruhan, Ginbutang sa kugong nga aeawayan; Nagpueostaan ag ngaaeangkitan, Dumaog ro eamang nga dalitan.
May gatumbo, singgit ag kantyawan, Sa pagdaog it among eamang nga dalitan; Ro kalipay gali hay indi mabayluhan, It aber nanong manggad sa kalibutan.
Maw gali ro iba hay nalilibang, Sa ginahambae nga paaaway it eamang; Pati eon eani ako hay natapnan, Harun gali rong kabangdanan.
Pero nakaisip ako it peligro, Kung maluluong kara ro mga tawo; Dahil gapueustaan eot-a it linibo, Bukon eon it libangan kundi isaea eon ka bisyo.
Pati mga estudyante ko, Kon amat owa eon gasueod sa klase ko; Ay gasakit kuno ro andang ueo,
Paaway gali it eamang ro andang opisyo.
Ngani naisip ko, Pag indi kita kaantigo; Magdaea it pareho karang uso, Madangatan ta hay delikado.
Ag dahil sa aton nga pag-abuso, Hay basi di eon magpadayon ag mapundo; Ro pagkalipay it ibang tawo, Sa paaway it eamang nga uso.
___________________________
AKO, ISAEA EON KA MAESTRO
Hayra nga ginasugid ko kinyo, Sa binaeaybay ginpaagi ko, Hay mga natabo sa kabuhi ko, Tag ako hay gausoy pa it trabaho.
Eaom ko hay makaasawa eon ako, Sa oras nga owa pa ako it trabaho; Tinamaan gid abi ako ni kupido, Sa isaea kabaying na inlove gid ako.
Sa pagtaliwan it madali eang nga tyempo, Rong tanan hay madasig nga nagbag-o; Ang tatay hay namatay sa buean it Pebrero, Dungan sa pagkaduea it baying ginamahae ko.
Kung isipon ko ro mga natabo, Matsa ginpasilutan gid ako; Ro akong kabuhi hay naggulo, Swerte eang nga maabu nga mga tawo,
Nga nagtao kakon it payo.
Umabot ro adlaw maeapit lang ro Ati-Atihan sa Kalibo, Nagplano ro mga maestra sa Ibajay East nga distrito; Ag maskin owa pa ako sa serbisyo, Hay ginpaentra nanda ako, Sa pagsadsad panaad idto sa Kalibo.
Pagkatapos it umpisa kato , Ro akong panan-awon sa kabuhi hay nagbag-o; Dahil may mga tawo nga nagtao, Ag nagpakita it positibo, Sa akong ginaisip nga negatibo.
Ngani gindali-dali kong gin-asikaso, Ro mga papel para makatrabaho; Agud sa lugar it Bugtongbato, Hay idto ako maserbisyo, Bilang isaea ka maestro.
Sa tatlong dag-on nga pagtinuro ko, Ang papeles sang pagkamaestro, Hay gin apruban nga pirmanente eon ako, Ag nagabaton eon it mabahoe nga sweldo.
Ngani mabahoe gid ro pagpasaeamat ko, Sa mga nagbueolig kakon nga mga tawo; Ag eabi gid sa atong mahae nga Ginuo, Dahil rong tanan nga nag-aeagi sa kabuhi ko, Hay mga pagsubok gali nga Anang ginatao.
- JEFFERSON S. VALENTIN Bugtongbato Elementery School Bugtongbato, Ibajay, Aklan
O Malinao, banwa ko, palangga ko Akong kalipayan, masadya, matahum Kon maghuyop ro hangin sa hapon.
O Malinao, banwa mo, palangga mo Di mo paglipatan, matawhay, malinong, Maghuni ro pispis sa taeon.
O Malinao, banwa naton, palanggaon Atong pauswagon, magtuo kita sa Dios naton Inspirasyon sa atong mga handum.
Malinao ro akong gintawuhan Eugta it akong ginikanan Eugtang sarang naton ipabugae Bisan siin kita hiwarang.
O Malinao, banwa ko, palangga ko Akong katawhayan, malinong, madaeom Sa atong tagipusoon.
_________________
TAIWAN
(Babayeng Malinaonon)
Ginbaligya ro anwang agud makapanaw Maadto sa Taiwan ag magpangamuhan Ro unga kay nanay gin-aywan Owa't iba imaw nga masaligan.
Ro anang pagpanaw sa Taiwan Makabulig sa ginikanan Sa ana nga onga'ng kinahangean Para sa anang kamaeayran Magatiis anang baeatyagon
Agud sanda makakaon.
Bitbit ro maleta nagahilibion Kalisod kon anang isipon Sa sueod it lima nga dag-on Tiison ro kasuboon Baylohan nana pasadyahon Para sa ungang magatuon. Ro bilin kay nanay ag toto Magasueat ako pag-abot Indi man kamo magkalipat Nga baslan ro akon nga sueat Taw-an n’yo ako it kusog Ro atong ambisyon maabot.
Ayaw man kamo magkahawag Indi man ako malipat Mag-andam sa tanang kasamaran Nga atong ika-eugdang Mangamuyo sa tanan nga tion Maabot ro aton nga handum.
Indi man kamo magpabaya Ro eawas inyong pabaskuga Agud sa atong pagkililita Malipayon puno it kasadya Paalam sa inyo nga daywa Paalam mga pinalangga!
_______________
BABAYENG MALINAONON
Ro babayeng Malinaonon matahum, palanggaon may kaisog ag matarung kasimple palanggaon indi lang pagtuntohon.
Ro babayeng Malinaonon matutom, inspirasyon may kabaskug, may handum, may sariling desisyon Indi lang pagkontrahon.
Ginwisikan mo it tubing halin sa gugma rong tagipusuon. Nagturo kon paalin mabuhi, bisan sa kalisdanan. Palibot ko hay rosas-hardin, ginauyog-uyog sa duyan it Eden. Ag sa altar dumdom ko hay birhen. Ro huyop it hangin, hantop sa baeatyagon. Himno it mga kapispisan ro tubi sa bato. Sa matawhay mong limog, may init ro imong haro. Kaskason ro gitara, kantaha ro atong himno. Sonata it gugma, sa tagipusuon itagdok mo. Ag sa imong euyo magapahuway ako.
Ham-an makara ro natabo kakon Indi imaw maduea gina-isip ko gihapon Ro ana nga mata sa pagtueok kakon Pirmi ko nakikita sa akong imahinasyon.
Indi makatueog, indi makakaon Pirming tulala medyo makumangon Ga pinatungka sa eskwelahan, bagsak sa eksaminasyon Apektado ro grado, apektado ro pagtuon.
Pagbugtaw ko isaea nga agahon Mauean, maeamig makataeamad magbangon Sumueod sa utak ko imaw euman gihapon Indi pweding makara nag-ubra it desisyon.
Naisip ko ro mga nagkaeatabo kakon Nakonsensya ako indi ko eon pag-ubrahon Normal lang siguro sa pareho kung pamatan-on Nga si JOEBY indi dapat seryosohon, kundi isaea nga inspirasyon.
-DON BYRON S. AGUSTIN Ibajay Academy, Inc. Ibajay, Aklan
Sa akong pangidaron, Ako hay nagatiis it pag eskuyla; Dahil nagaplano akong maabot, Ro kursong akon gid nga ginahandum.
Pero sa kalisod it pagpangabuhi, Ag sa kakueangan it kwarta, Ako hay ginbue-an it pageaom, Kung pag-eskuyla hay akong padayunon.
Ako hay naga isip, Nagatueok sa eangit, Kung ano ang obrahon, Sa makara nga sitwasyon.
Gusto ko gid nga makatapos it pag-eskuyla, Para makabulig sa akong pamilya; Ag maipakita sa mga tawo nga ro sabat Sa pagpangalisod hay ro ginatawag nga edukasyon.
Nagpanawag ako sa Ginuo, Naghinyo ag nagpangamuyo; Ro pageaom ko nga naduea, Hay nagbalik ag nabayluhan it kasadya.
- SHARLYN J. MANDIN Aklan State University Ibajay, Aklan
May akong nakilaeang mga eskuyla; Pareho sa mga ginasugid ko ngara,
Kinahangean nga magbugtaw it agahon pa, Ugaling kon pukawon sa anang mama, Ro sabat hay “anay pa.” Kon taw-an it baeon nga traynta, Gapusad-pusad pa, Dahil kueang kuno sa pang eload nana.
Pag-abot sa eskuylahan, Matsa sang dag-on nga owa nag-ieieiba, Sa anang mga kaeskuyla. Abu ro tsik-tsika ag mga istorya. Kon umabot ro andang maestra, Gakupag-kupag eon sanda. Ag kon may ginalibak sanda, Tudo tabon it bag sa itsura. Agud indi masayran it maestra, Nga sanda hay gasieinyasan pa.
Kung mabatian ringtone it selpon nanda, Bukaron gid ag tan-awon sa boesa. Tudo-tudo tago pa sa idaeom it lamesa, Para eang maka reply sa andang nobyo ag nobya. Owa eon dayon gapamati it leksyon it maestra, Hay ginakilig eon sa text nga ginabasa. Kon umabot eon ro examine nanda, Ayawan eon dayon it palibat it mata, Mapatuo ag mapawaea, para eang makakopya.
Indi eon masayran ro direksyon it ueo, Ay gakupag eon dayon ro espiritu. Mayad gid lang kon maaeam ro kagrupo, Hay makakita it sabat nga sigurado. Paalin lang kung bagtole man ro ueo, Pareho dayon nga ro sabat hay zero.
Kapin mag english ro andanng maestra, Tanan sanda hay napanganga. Kon suguon pa it maestra Nga i-explain ro sentence ngara, May ihaboy pa nga pangutana.
Ngani ro makaeueuoy eon dayon nga eskuyla, Naga-ayo kung puydi ro tagaeog o bisaya, Sa pagsabat sa mga pangutana. Ay kon sa english indi nanda kaya, Ngani ro mabuot nandang maestra, Nagasugot sa ayo it anang eskuyla.
Pero rong isaea nga eskuyla, Dahilan sa anang mga kabarkada, Hay nagpabaya sa anang pag eskuyla. Eumagpak ro anang mga marka, Dugang pa bangud sa text nakapag-asawa, Owa eon dayon kapadayon it pag-eskuyla.
Ngani sa ibang mga eskuyla, Nga nagapati it mga ginasugid ko ngara, Hara ro akong pangutana, Gusto n’yo baea nga magpareho kara kana? Mag-isip-isip gid-a samtang sa owa pa, Agud indi matabu ro makara nga resulta.
Kon kamo hay suplado ag suplada, Ag pirmeng gasunod sa moda para mas sikat sa iba, Makaeueuoy ro inyong ama ag ina. May hambaeon ngani kita, Nga ro pagnuoe hay sa ulihi gid lat-a.
- EMMANUEL S. ESPAÑOLA Bugtongbato Elementary School Bugtongbato, Ibajay, Aklan
Ro ayam ni Kulas, kabueo-bueo, Imbis nga mag-eahay, ga kurokuto; Isda ag karne, anang paborito, Pero nugay pag-eahaa, hilaw anang gusto. Kon sa gabii, imaw naga bugtaw, Uwa man ga tueog pag-abot it adlaw; Suea sa lamesa anang nabantayan, Kuring nga ga saka anang gina gurdyam. Isaea ka adlaw, ro ayam naduea, Inusoy ni Kulas, uwa gid makita; Dayon may isaea, tawong nagbalita, Babaye sa karsada, patay naga kaya. Pagkabati ni Kulas, dayon dumaeagan, Deritso sa lugar, it natabuan; Dayon nakilaea, aeom sa anang tiyan, It babayeng ga kaya, pareho sa anang ayam. Nakibot si Kulas, ag ging pang likigyan, Nag tuhaw nang kueba, sa ana nga dughan; Hueas sa uyahon, indi gid mapunggan, Ro ayam ni Kulas, isaea ka aswang. Ro hayrang natabo, uwa it testigo, Puro sugid-sugid, puro kuno-kuno; Uwa’t gina turo, siing lugar, sin-ong tawo Sugilanon uwa iya, uwa idto, istoryang binaryo.
____________________
IBAYJANON, IBAJAYNON Kon kami hay tawgon, mga Ibayjanon, Bantog sa istorya, mga hambaeonon; Pero may kunplekto, sa tyempo makaron, Alin gid ro matuod, Ibayjanon, Ibajaynon? Suno sa magueang, natong binugtawan, Ro probinsyang Akean, may daywang taeawgan; Rong taga sidlangan, hay mga Kalibonhon, Rong taga katueondan, hay mga Ibayjanon. Hay ham-an nag tuhaw, ro hambae nga Ibajaynon? Ay Ibajay abi, ro banwa gid naton; Dapat gid-a ngani, ro tawag gid katon, Angay ag bagay gid, hay Ibajaynon. Siin ka gid baea, akong kasimanwa? Ro paga apinan mo, sa hayra nga daywa? Parehong may rason, punto ag prinsipyo, Sambilog nga banwa, daywa anang tawo. Kon para eang kakon, prinsipyong pinilosopo, Hay nano gid abi, kon siin man kamo; Ibayjanon, Ibajaynon, di dapat maging isyu, Basta importante, kasimanwa ko kamo.
____________________
ATI-ATI Hala bira pwera pasma, hala bira pwera pasma, Ati-ati sa Ibajay, bantog kato pat-a; Tinuead eang katon, it iba nga banwa, Dayon inako eon, orihinal kundo sanda. Kon atong usuyon, madaeom nga istorya, Ro Ati-ati nag tuhaw, milagro eat-ana; Pag dam-os it buling, sa ritwal uwa ra, Uwa gid pag hungda, ro natabo kara. Ro maiste nga kahoy, una nga hinaboy, Sa idaeom it dapog, it mag asawang Hangoe; Sa andang pag katueog, kabati it bungisngis, Kahoy nga maistan, sa dapog gatinangis. Eagi hay inukad, ro gatong sa daeapugan, Para eang mabuoe, kahoy nga maistan; Dayon nag sinayaw, suminggit sa tanan, Kahoy nga maistan, may hitsura nga but-anan. Buling sa uyahon, hay nag kaealhit eon, Humalo sa hueas, gatong nga ulingon; Dayon gin tinuead, nga kaparte it okasyon, Ngani may Ati-ati, sa selebrasyon makaron.
______________________
SI NANAY, SI TATAY Si Nanay, si Tatay, adlaw-adlaw ga inubra, Para eang makatipon, it sangkuro nga kwarta; Kwartang hinueasan, gina miin-miinan pa, Agud itigana kay nene ag toto, nga naga eskuyla. Haeos indi eon kakaon, it hustong pagkaon, Indi man kasuksok, it masadya nga eambong; Suea nga manamit, di lang pagkaunon, Agud si nene ag toto, sa eskuylahan may mabaeon. Ga balikutot it ubra, si Nanay ag si Tatay, Sa guwa ag sueod, it panimaeay; Si Nene ag si Toto, uwa gid napa ubraha, Agud eawas di mabalda, ag di maeasa-an ro alima. Si nene ag si toto, kon mag maeasakit, Si nanay, si tatay, una sa andang kilid; Ga tueo ro euha, ag hueas nga mapilit, Singgit sa Ginuo, Dios ko! pamayra andang sakit. Kon haeos ro pag-antos, it mga ginikanan, Sa mga inunga, umpisa eapsag pa eamang; Ubrahon rong tanan, sukean ro kalisdanan, Agud masiguro, ay nene ag toto nga kamaeayran. Pamatan-on makaron, mag ulingod kamo, Pamati it mayad sa ginikanan ninyo; Kalipayan nanda, inyong pag asenso; Palanggaa sanda, bilang kabaeaslan ninyo.
______________________
RO AMONG MAESTRA Ro among maestra, mataas nga gwapa, Sinsero magturo, maabilidad pa; Kon mag turo imaw, mamati ka’t husto Madali ka gid-a, nga maka antigo. Angay ag bagay gid, kon imaw mag eambong, Kanamiton gid-a, kon tueok-tueokon; Kon mag hambae kimo, naga hiyum hiyom, Dimpol naga eusot, sa anang uyahon. Amon nga maestra, isaea ka daeaga, Abong mga meron, may kursunada kana; Engineer, maestro, panday, mediko, abogado, Ay abaw! naila gid sanda, kay ma’am it husto. Isaea ka adlaw, si ma’am hay masako, Naga dali-dali, pasueod sa among kwarto; Eagi-eagi nga humambae, pasensya gid kamo, Ay medyo makaron, hay late gid ako. Uwa kamo kasayod, it mga dahilan, Kon ham-an si ma’am namon hay gin ilisan; Isaea ka substitute teacher, parehas kana’t aeam, Dayon inugid nana, si ma’am hay sa simbahan. Kami hay nakibot, ag nag pangutana, Kon ham-an si ma’am namon, sa simbahan eot-a; Ana nga sinabat, it substitute nga maestra, Si ma’am ninyo abi, gina kasae kara. Ro among sininggit, mabahoe gid nga HA? Si ma’am namon, gina kasae kara? Hu-o sabat nana it substitute nga maestra, Nagtinangis dayon tanan, bilog nga eskuyla. Kon ikaw gali ngara, mayad nga maestra, Gina unungan ka gid, it imong eskuyla; Ngani wish lang namon sa among maestra, Ma’am love ka namon, kabay malipayon ka eon kara.
__________________________
MALOCO: TAGONG PARAISO Barangay Maloco, baryong progresibo, Mga pumueoyo, mabuot nga tawo; Naga bueoligan, naga ueonungan, Kon mag abot ro oras, nga kinahangean. Rong tanan nga tawo, may pinaniiran, Uwa naga entra, it pasamang-samang; Na edukar kami, daywa ka eskuylahan, High school ag elementarya, una ron sa ugsaran. Katorse nga kalye, ro amon nga daean, Nga naga palibot, sa among pueoy-an; Puno man it pananom, ro among paeayan, Berdeng kakahuyan, makita sa kabukiran. Maabong tuburan, among gina imnan, Masadya nga busay, among paealigsan; Matin-aw nga suba, among gina eabhan, Uwa it basura, makita sa daean. Kon ikaw nagutom, indi ka malisdan, Tanan nga pamaeay, sarang masakaan; Kon ikaw nahuya, abo nga tindahan, Mga kaean-unon, sarang nga mabakean. MAli kamo tanan, adto sa among baryo, Malipayong pista, pag buean it Mayo; Kami tanan kinyo, matatap it husto, Makaron gid kami, sa baryo Maloco.
_________________________
YAWA-YAWA (Niños Inocentes) Yawa-yawa sa Maloco, gina dayo it tawo, Kon paano nag tuhaw, masayuran ninyo; Harang selebrasyon, kato pa nga tyempo, Sang kerite pa eang, rong mga tawo. Kung miel otcho cientos años it Español, Gin tukod rong simbahan, sa tunga it baryo; Nag sinadya tanan. nga mga tawo, Nabugtaw eon abi, katolikong pagtuo. Tatlong adlaw pagkatapos, natawo si Hesus, Si Herodes nag sugo, sa anang tinawo; Tanang mga unga, daywang dag-on pa ubos, Paga putlan it ueo kaibahan ro manunubos. Dayon gin tinago, eapsag nga si Hesus, Agud indi makita, it yaawa nga bastos; Inusoy sa baeay, ibabaw ag ubos, Manggad nga makita, inubos, hinunos. Unga nga makita, pinutlan it ueo, Sa handum nga imaw eon si Hesukristo; Makaeueuoy ro inabot, mga eapsag nga tawo, Imaw ra ro simpatiya, it tawo sa Maloco. Agud madumduman, it tanang tumueoo, Rong inagum it inosenteng, mga eapsag nga tawo; Gina selebrar ra, sa amon nga baryo, Yawa-yawa kon tawgon, gapamugot it ueo. - AMANDO M. SALIDO Maloco, Ibajay, Aklan
Sa amon nga Barangay, maeapad ro tanuman, Sa paeay nagasalig sa andang pangabuhian; Ro mga mangunguma, mahugod ag mapisan, Ngani ro andang tubas, pambayad sa eskuylahan.
Apang problema umabot, tubi sa Panakuyan, Indi eot-a makaabot, eanas it Capilijan; NIA nga ginasaligan, sagad panukot baeayran, Owa nanda ginatatap ro kanae ag iligan.
Ngani amon ipaabot, amon nga sentimyento, Sa NIA ag sa iba pang ahensya it gobyerno; Owa gid it mapueos sa hugod ag ginasto, Kon ro tubi hay kueang, sabta man kami ninyo.
Ro tubi sa irigasyon nga naga-ilig kon tag-uean, Apang kon tag-ieinit, indi mapuslan; Ngani tubas nagminos, indi kabayad sa utang, Kueang pa sa abono, kuliglig ag ibang baeayran; Ngani among Congressman, Governor, Mayor, TABANG!
___________________________
MAHAE MO PA BAEA AKO, MASKIN MAGUEANG EON?
Kon magueang eon ako, Baea hay palanggaon mo? Kapareho it imong ginpromisa, Katong mga bata pa kita.
Sa kislap it imong mga mata, Makaron hay naduea eot- a; Bukon it kapareho kato, Kada tueok nimo hay sagrado.
Kato anay ro akong uyahon, Hay mapuea-puea ag kanamion; Ugaling kurinot eon makaron, Ag owa eon nagahiyum-hiyom.
Dati anay nga ginaaeagawan, Ro kagwapa hay ginahamut-an; Apang sa mabuhay nga nagtaliwan, Nagbag-o ro uyahon ag kaeawasan.
Pero akon gihapon nga ginahandum, Sa pihak it akong pangidaron, Padayon nimo nga higugmaon, Maskin ano pa man ro bag-uhon.
Ro haeambaeong, “Mahae kita”, Hay mamitlang mo pa baea? Gusto ko euman kunta nga mabatian, Agud rong kalipay, akong mabatyagan.
“Mahae kita”, o, palangga nakon, Kabay pang imo nga mitlangon, Agud sa akong pagtaliwan may daehon ag baeunon, Ag ro katawhayan hay akong maangkon.
Gintukad ko ro kabukiran Agud matigayon ro akong handum. Gintuytoy ko ro malikot nga daean It kapiutan ag kalisdanan. Daeagko ag mataliwis nga mga bato, Hay akon nga gintakeas. Mga siit nga nagaeambod Ag nagaeapdos sa akong kaeawasan, Hay indi ko malikawan. Ginbatyag ag gin-antos ko ro kasakit, Kasubo ag kagaoy sa daean. Sa mabuhay nga pagkinabudlay, Ako hay nakasapoe sa baeay It akong nagahinueat nga ginikanan. Ag akon nga nasapuean Ro matuod-tuod nga katawhayan. Ro kabudlay ag kagaoy Sa kabuhi nga inagyan, Hay ginpahid ag ginhakos It madaeom nga kahidlaw. Ag akon nga nabatyagan rong kalipay, Sa euyo it pagpalangga ni Nanay.
Ro pagpangabuhi it estudyante hay malisod, Pero mabaskug ro akong pageaom; Disidido gid nga makatapos, Agud ro akon nga ginikanan makahaw-as sa kapubrehon.
Ro pagtuon hay indi ko gid pagpabay-an, Sa pagtuon ubrahon ro paagi nga tanan; Agud makahaw-as sa kapubrehan, Nga amon kara nga ginaagyan.
Hara eon ako sa kolehiyo it pagtinueon-an, Gatinguha nga magpadayon sa pag-eskwela para sa akong kamaeayran; Agud makabaeos sa gin-obra it akong ginikanan, Ag makaabot sa akong handum nga ginapatihan.
Ngani, mga isig ko estudyante sa pagtinueon-an, Ro pag-eskwela hay indi ninyo pagpabay-an, Agud ro kabudlay it inyong ginikanan, Hay mabayluhan it andang kalipayan.
KABUHI Sa aton nga pagpangabuhi, May bulok ag may manami, Ro atong mga inagyan sa kabuhi.
May kasadya, kasubo ag paghiliusa, Pero tandaan naton, parte it kabuhi ra, Nga dapat eang makisakay ka.
Sige eang ah, siin gid hasta! Myentrastanto buhi kita, May pageaom gihapon nga grasya.
SI TOTOY Ro kaeangitan pa hay madueom-dueom, Ro adlaw hay owa pa nagahiyum-hiyom, Ag nagahueagok pa ro nagakatueugon, Pero si Totoy hay bugtaw eon.
Adlaw-adlaw hara ro anang ueubrahon, Magbugtaw it pagkatimpranuhon, Ag maghueag it may kadasigon, Agud gid eang si Totoy hay makatuon.
Bukid, suba, banglid ag kaeanasan, Hara tanan ro anang ginaagyan; Agud gid eamang makaabot sa eskwelahan, Makatapos ag abu ro anang masayran.
Si Totoy adlaw-adlaw nagapakasakit, Ginasueay ro uean ag gatiniis it init; Bangud si Totoy hay may ambisyon, Sa ulihi hay may pageaom nga maangkon.
Indi eamang nagaisaeahanon si Totoy, Abu man ro nagatiis ag nagapakagaoy; Naga eskwela it mayad agud mag-asenso, Matuod gid nga ginabuligan it Ginuo.
- RACHEL ANN P. MAGLUNOB Aklan State University Ibajay, Aklan
BAEANTIKON Maghalin pa kay Lolo, Hasta kamon nga mga apo, Owa nagaasenso, Ro pangabuhi nga seryoso!
Samtang ro pagserbisyo, It mga tawong pulitiko, Sa sueod it gobyerno, Hay magtakaw it mga pundo!
Ginasinggit it tawo, Paalin baea magabaylo, Ag san-o magabag-o, Ro baeantikon nga gobyerno?
_____________________
KAMAEAYRAN Maghimo kita it kamaeayran, Bisan gaagi sa kalisdanan; Agud maangkon rong kadungganan, Sa kabuhi naton nga inagyan.
Matawhay ro atong pagtaliwan, Sa pinalangga nga kalibutan; Ag pirme it tawo madumduman, Mabahoe katon nga handumanan.
________________________
HAEAMBAEON Indi pagdueaa ro pageaom, Ag balikdan naton rong idaeom, Agud matawhay natong maagom, Ro kamaeayran nga ginahandum.
Indi pagbaligyaa ro dungog, Bangud gatao ra it kabaskog, Agud kita hay mangin maisog, Sa kabuhi nga magpatikasog.
Indi pagtueara ro tsismoso, Nga gasamad sa isigkatawo, Bangud owa gid nagaasenso, Ro daea it dila nga kaeayo.
Indi maghueag nga mageinahog, Kon kamo hay nagaeubog-eubog, Sa papag nga pigado ro saeog, Agud kamo hay indi mahueog.
____________________________
KUNTA, TAW-AN MAN NIMO AKO IT HAYGA Indi lat-a nakon kimo pagpiliton Nga idutdot ro akong kaugalingon; Nga imo man kunta nga higugmaon, Bangud owa man hingan ako it pageaom.
Indi gid kunta ako magpae-at Kon ano gid baea ro imo nga isabat; Apang ayawan eon ako it hinueat Ag owa ka man abi hingan it hakat.
Ham-at owa ka gid kakon it pagsalig Puyde man nimo ako pangayuan it bulig; Ag ro tanan nga kalisod hay kakon isandig, Agud ro atong pangabuhi hay magaeawig.
Kunta, taw-an man nimo ako it hayga Nga maipabutyag ro akon nga paghigugma; Para gid eamang kunta katon nga daywa, Nga mangin maayad-ayad ro atong hin-aga.
Ikaw gid-a kunta ro akong palanggaon Nga angay ag bagay kon imong batunon; Eubton mo eang galing ro akong sitwasyon, Agud ro atong pangabuhi, mangin matayuyon.
Samtang ginatan-aw nakon ro maeapad nga kaeanasan, Nagakaeain-eain nga mga tean-awon hay akong nakit-an. Kamana it nagaeinupad-eupad nga mga pispis, Ag nagakiniay-kiay nga mga paeay.
Sa bakueod, kaniyugan ag kabukiran, Hay haeos matimsog ro mga pananom. Eabi-eabi eon gid ro mga tinuean-on, Nga nagahaead katon it pagkaon.
Malimpyo ro ilig it tubi sa suba Nga nagahalin pa sa tuburan ag busay, Sa tunga it malikot nga kagueangan, Nga ieistaran it nagakasari-saring mga kasapatan.
May mga baruto nga nagaeutaw-eutaw Sa malinong nga baeod it baybay. Nagapinamunit ag nagatinaksay, It mga isda nga matambok ag eab-as.
Apang ro mga taean-awon sa pagtaliwan it mga dinag-on, Hay amat-amat nga nagkaeasamad ag nagkaeaduea. Bangud sa pagdaeasa ag pagpanghimueos It maeain ag mapanghalit nga mga tawo.
San-o baea naton maeubtan o mapan-uhan? Nga ro atong manami nga mga taean-awon nga gintuga Ag ginhaead it Ginoo, hay umaeagi eamang ag ginpahueam. Ag indi gid puydi nga maskin sin-o katon, nga akuon ag agawon.
SA PAGTALIWAN IT MGA DINAG-ON Kato anay... Ro mga kahoy ag mga pananom hay nagasaut-aot sa huyop it presko nga hangin. Ro mga bueak hay nagakiay-kiay sa pagpamasyar it mga alibangbang.
Ro mga kapispisan hay mahilway nga nagaeupad-eupad sa idaeom it kaeangitan. Bukon it maeangaang ag manami sa eawas ro mahaganhagan nga kainit.
Makaron... Ro atong palibot hay haeos gakaealhit ro higko. Maeangto ag mabaho ro hugom it puro polusyon nga hangin. Ag ro kaeangitan hay nagaieitom eon nga daea it daeagko nga mga pabrika. Ro tubi hay nagaeunang ag gakaealhit ro mga eay-on, nga kaitumon, kabahuon ag kaeang-ugon. Ro silak it adlaw hay masakit ag makapaeaso sa panit.
Sa masunod pa nga mga dinag-on, ro mga pananom hay nagakaeuo. Indi eon kita makapabuhi it bag-ong tanom, kon padayon ro ueobrahon nga pagpanghalit it mga tawo makaron. Makaeueuoy gid ro atong paeaabuton, Eabi eon gid ro mga tawo nga nagasalig sa mga pananom.
Sa mga inunga sa makarong henerasyon, paabuton pa baea naton nga ro atong kalibutan hay indi eon mapuslan ag maistaran? Kita gid dapat ro magpanguna sa pagbag-o it manami nga mga bueuhaton sa atong pangabuhi. Agud mapasaeamatan man kita it atong manugpanubli. Ngani kita gid dapat hay magpananom. Dahil sa sambilog nga tanom ro atong buhion, nagadugang ro kabuhi it atong pinalanggang kalibutan.
PANAMGO Bangon, anino it buean, Eupad sa mga gakatueog, Sudla ro isip, basaha ro tagipusuon.
Ubra it kaugalingon nga istorya, Pagtao it sueundon, bay-i sandang mag-arte, Ubraha eon ro imong gustong ubrahon,
Bago nanda buksan ro andang mga mata, Ag sa pagbugtaw nanda, Owa eon sanda it madumduman.
AKO ISAEA Ako euman isaea, nagamuto-muto nga pirme ko nga gina-obra, Owa it nakaeubot, maskin ngani ako Kinahangean ko it bulig, kay ino ako maagto? Ro ang kabuhi owa it binag-o, ako man gihapon isaea.
Nakabatyag ako it kasubo, sa akong ginainubra, Sa pagklaro it akon nga panan-awan, nagadaeom ro nina, Gausoy it tawo nga kapareho kakon, Ginatan-aw ko sanda nga maghalin samtang ako hay iya gihapon.
Kanda hay nakiiba ako, Sayod ko bukon nanda ako it kapareho; Pero manami ro andang pagtrato, Naobra ko eon ro akong ueubrahon.
Pakig-amig ro akong sabat; Kung isipon ko, espesyal nga tuod Akong mga amig nga hipigan ko gid, Bangud utang ko kanda ro hiyum-hiyom sa akong bibig.
Dati nga isaeahanon, may una eon nga kaibahan, Nagahueat nga matapos ro pag-amiguhan, Bangud ro tanan hay may katapusan; Mangin isaeahanon, kakon hay nakatugna eon.
- JEZEBEL M. VILLANUEVA University of the Philippines
______________________
TUGYAN
Daeha ro akong alima Ro akong bilog nga eawas ag kaeag. Daeha bisan siin nimo gusto. Ginatugyan ko kimo, Ag ubraha kon ano ro imong gusto. Agud pagabunyagan ko, Ro isaea ka maayad-ayad Nga istorya sa akong kabuhi.
_______________________
PAEANAWON
Sa kada paeanawon nakon, Naga-umpisa sa mahinay nga tikang. Maghalin sa mahipos Ag simple nga pagpanaw. Nga kon siin ro paminsaron Kapareho it malinong nga suba. Ag ro damgo hay kapareho It maaas nga bukid.
Kon makaagi ako Sa isaea ka lugar it kapiutan. Ro akong handum pa gid Hay tukaron ro kagueangan it kabudlay. Ag tabukon ro madaeom Nga suba it kataeagman. Hasta makasapoe sa maeapad Nga paeahuwayan..
Pero basi indi gihapon ako Magtiner it mabuhay. Bangud usuyon ko pa gid Ro lugar nga mangin akon. Ag padayunon ro paeanawon Hasta sa ginahandum nga padueongan. Agud mabatyagan nakon Ro matawhay nga kapahuwayan.
- JEZEBEL M. VILLANUEAVA University of the Philippines
HAE-O AG EUSONG ISAEA ka pinanubli nga manggad ag mabahoe nga handumanan it kulturang Akeanon. Simbolo it kahugod ag kapobrehon. Nagapahisayod ag nagapaeubot it pagbueoligan, paghiliusa, paghiliugyon, pag-ueonongan, pagsinaeayo ag pagpalangga it isigkatawo o it sangkapamilya sa guwa ag sa sueod it panimaeay. Ro eusong nga ginabayuhan it daywa ka nagabueos-bueos nga hae-o, ag ginpatueoan it hueas nga nagataeabilis sa kaeawasan hay isaea ka paagi, agud rong ginahandum nga pageaom hay maangkon. May ihaead sa sueok ag nagadinaguok nga sueoksukan. Para eamang makabuoe it hilab ag liap kon makaeamon sa ginabatyag nga kagutmon. Agud makaagom it maayad-ayad nga katawhayan ag kalinong, aeang-aeang sa paghimo it kamaeayran ag pagpatigayon it kamatuoran.
GINHIMUEATAN nga sueaton ag baeayon sa Literaturang Akeanon. Agud ipabutyag rong baeatyagon ag ro buot hambaeon nga kahidlaw, kamingaw, kaeuoy, kasubo, kaugot, kalisod, kabaeaka, kahuya, kanaw-ay, kaeasa, kabaho, kasakit, kahadlok, kaeuya, kapurilan, kaeainan, kaaeam, kaisog, kabaskog, kaila, kanami, kabuot, kalimpyo, kahumot, kalipay, kamaeayran ag kamatuoran. Gintinguhaan nga baeayon ag baehagon halin sa nagaeutaw-eutaw nga kaeaeawran it madaeom nga painu-ino ag nagabaeueon nga panamgo. Einunip halin sa kaidaeuman it huna-huna ag gin haw-as halin sa baoe it kaaeam. Ginbugkos ro mga nagakaealhit ag nagabueunggangot nga mga pangutana ag kabaeaka. Agud ipautwas o ipabutyag rong baeatyagon ag ro buot hambaeon.Tinungkad ag binungkag halin sa eandong it kadudoeman ag nageapos sa ginsaea nga eusat it kahayag. Ginahandum nga makahimo it isaea ka maayad-ayad nga Literaturang Akeanon. Agud mangin bugae, dungog ag pageaom, aeang-aeang sa pinalanggang Aklanon. Kabay pa nga mangin handumanan ag paeanublion it ulihing tubo. Agud sa paeaabuton nga hin-aga, hay may igahaead sa isigkatawo ag sa banwa. Ag eabi-eabi eon gid nga makapasaeamat, sa atong maeueuy-on nga Ginuo.
--Shur C. Mangilaya Bagacay, Ibajay, Aklan DAEAAG Sa daeaag... Nagasabeag ako it manami nga mga binhi, ag akon gid pagatatapon ag pagahugdan. Agud ro akong mga handum ag pageaom, hay akon nga maangkon. Kabay pa nga mapinueuslanon ro mga ginasabeag nakon nga mga binhi. Bisan pa sa nagagieiltak nga eugta o sa nagaeunang nga eapok matugpa, hay magtueubo ag magbaeahoe. Mag-ueugbos it manami ro mga dahon, magsueubeak ro mga bueak, ag mangin matimgas ro mga bunga. Ag dayon... Tawgon naton imaw rang binaeaybay. Nga sa inyong mga painu-ino hay magsueod, ag magsaeo sa inyong mga damgo. Nagapasaeamat gid ako it mabahoe sa Ginuo, bangud sa Anang pagsabeag kakon it sangkuro nga pageubot ag kaaeam. Ngani akon man nga ginahaead sa akong isigkatawo ag sa banwa. Para mangin handumanan ag paeanublion it ulihi nga mga inunga, sa paeaabuton nga hin-aga.
________________
HANDUM Isaea ka adlaw... ako hay namunit sa tunga it baybay. Apang owa gid ako it nadawi. Ham-an baea? Akon gid ginhuna-huna. Hambae it magueang nga akon nasubeang, eago abi kuno ro akon nga ginpaon. "To idto ka sa sapa magpamunit." Ro ana kakong sugo. Ag naeubtan ko ro anang kaaeam. Pagkahin-aga... Ako euman hay namunit. Pumungko ako sa nagahapay nga talisay sa may binit it sapa. Mahipos nga gintawtaw ko ro bunit nga gin pan-an it eago. Owa eon gid mabuhayi, ako hay nakadawi it mabahoe nga haeuan.
___________________
MANGUNGUMA Mabugtaw ka it aga-aga ag magpanghimos it mga kinahangeanon nga daeaehon sa eanas. Maliap pa eani ro imong sueoksukan, apang gintakeos mo eon ro imong sanduko. Sumuksok it kaeo ag pumanaw. Pagpanguma gid ro imo nga pangabuhian. Pirme eang nga eapukon ro imong mga siki. Ag sa pilang dinag-on nga pagtinapak-tapak sa eapok, Ro mga tudlo sa imong siki hay kinaean-ag, ag ro imong mga dapah-dapah hay kinakiboe. Pero padayon gihapon nimo nga ginahandum, nga may nagahueat pa kimong mabahoe nga pageaom. Imaw eani hga nagapinueaw ka gihapon sa pagdipara sa imong kaeanasan. Bisan pa kunyagon ro imong kaeawasan sa kaeamig nga daea it tun-og. Pakon pa mabunak ag mahum-og, sa pagbunok it nagapanong nga uean. Maskin pa madusmo sa paghampak it nagahagiyos nga hangin. Hay padayon ka gihapon sa paghugod, pagtiniis ag paghimueat. Agud eamang nga makaagom it matimgas nga paeay nga pagagaeabon, sa pagsipeak it kahayag sa kaaganhon.
___________________
PAGHINUEAT Gin-uea it gae-om Ro uean sa kaeanasan; Nagtieiksiw ro mga sapat-sapat, Nageinupad ro mga pispis, Nagdinaeagan ro mga eanggam, Nagkinamang ro mga kuoe, Nageinubid ro mga eago, Naghiniod ro mga ueod, Nagpieiso ro mga isda, Nagkinara ro mga paka, Bangud gin eunod it tubi Ro mga naggieiltak nga eugta. Ro pilang buean nga paghinueat Ag pangamuyo it mga mangunguma, Hay gin taw-an it igtaeupangod Ag kaeuoy it Manugtuga. Ngani ro andang kasubo ag pag-antos, Hay naumpawan ag nakabatyag it kalipay. Bangud eani sa pageinagasak It nagapanong nga bunok it uean, Sa kamaea-maea nga kaeanasan.
_______________________
DAYWA KA DAEAN Pageapnaag it kadueom... Si Salome hay akong nasipeatan. Matsa may ginahueat Sa binit it karsada. Mataeom ro panueok Ag nagasinigarilyo. Si Maria hay akong nasipeatan. Matsa may ginabasa Nga madamoe nga tueon-an Sa sueod it kuwarto, Ag nagasinueat. Pagsipeak it kahayag... Si Salome hay nakit-an ko, Sa sueod it simabahan. May ginakuekoe nga eapsag. Nagaeuhod ag nagatinangis! Si Maria hay nakit-an ko, Sa ibabaw it entablado. Nagabaton it diploma. Nakatoga ag nagahiyum-hiyom!
_____________________
RO MGA EANGGAM Tapos eon ro gaeabon sa kaeanasan. Nagagueowa euman ro mga eanggam, sa andang kinakuoban nga mga buho. Nagapinaniid sa idaeom it baeay kon may isiw nga tukbon. Apang ro ayam nga nagaeuko, hay kaabtikon gid mageahay, kon sanda hay masipeatan. Kon sa sueod man it panimaeay. Basi samtang nagakitkit it paeay sa sako, hay masipeatan it maasab nga kuring, ag saputihon it kamoe ag usngab! Bisan man eani tagbaeay ro makapan-o, hay ginaeampusan sanda hasta malipong. Ag ginahandum gid nga pagapatyon, bangud eani owa kuno it pueos nga mga sapat!
__________________
NAGAPANIHOE NGA HABAGAT May daea nga kueba ro mga asik sa akong uyahon it maeamig nga euso-euso it uean, nga nagaeapos sa nagabulikas nga pawod. Ro pageampos sa tadtad ag bubong it nagapanong nga bunok it uean, samtang ginahuyop it mabaskog ag nagahagiyos nga hangin, hay isaea euman ka maeain nga taean-awon sa akong guba ag nagalihay nga payag. Ro paghinuylab ag pagkinunhod it akong payag hay isaea euman ka halit nga nagadaeasa, sa akong malinong nga pagpangabuhi! Ginakurog ako sa kahadlok kon pusdakan it mabaskog nga nagtieibyog nga hangin ag uean, ro nagahuyong-huyong nakon nga payag. Indi ako makatueog sang eugban nga haeos nagabantae eon it tubi sa pagdaeasa it nagadaganas nga uean. Ag basi samtang mahamuok ro akong katueogon, hay mabugtawan nakon ag mapan-uhan, nga ako hay nagaeubog eon sa nagaeunang nga eapok ag eay-on. Bangud eani sa pagwasdak ag pag-apok it akong makaeueuoy nga payag, sa nagahagiyos ag nagabagrong nga eapdos it nagapanihoe nga habagat!
_________________________
BAG-ONG EUGTA Sa tuyong-tuyong it bukid hay imong ginasinggit ro isaea ka pangutana... "Sin-o baea ro makatapna sa mga maeain nga nagakaeatabo sa idaeom ag ibabaw it kalibutan?" Nagakasubo ka bangud sa imong ginaantos nga kasakit ag kalisdanan. Nagataeabilis ro imong hueas sa kinakurog nimong kaeawasan, bangud sa kahadlok ag kakueba. Imo gid nga ginapangamuyo, nga kabay pa kunta nga ro imong kaeag, hay makaangkon it matuod-tuod nga kalinong, katawhayan, ag kapahuwayan. Ag kabay pa nga makasapoe sa ginpromisa nga bag-ong eugta, nga gintigana katon it Makaako.
_______________________
BANGHOE Sa kanagubon it gabii, hay may isaea ka bang-aw nga nagabinanghoe. Nagatangda sa madueom nga eangit ag matsa nahadlukan. Samtang ro dueugdog hay makabueungoe. Ag ro kasiga it linti hay makasieilaw. Kabangdanan, nga nagadaea it kakueba sa kada panimaeay! Tama eon ro pinaeupok it saeot nga mga armas nga owa it pueos. Nga makapahadlok sa mga pumueuyo ag makasamad sa tanan nga mga pagkabutang, sa idaeom ag ibabaw it kalibutan! Indi eon naton paghueaton nga ro magabanghoe hay ro mga tawo!
__________________________
BUEAK NGA PINAEABI Sa amat-amat nimo nga pagbukead, Naduea ro akong kahidlaw ag kamingaw. Nagabinaeanta ro akong baeatyagon Nga ginaeagas it imong matam-is Ag ginamiin-miin nga hiyum-hiyom. Ngani ako hay matsa nagaeutaw-eutaw Sa baeod it katam-is ag kalipay. Pinaeabi ka sa tanan nga mga bueak Nga akong nakilaea ag ginpalangga. Bangud eani ro imong kanami Hay owa gid it pagkaeaay, Ag nagahaead it mabahoe nga pageaom. Nagapatigayon ag nagapaeapnaag It kamaeayran ag katawhayan. Padayon nakon nga ginahandum, Nga kabay pa kunta nga ako Hay makaiping sa imong euyo, Ag makahakos sa imong kaeawasan. Sa paeaabuton nga pagsubeak, It imong kahumut-humot nga hugom!
____________________
EINUGAW AG EUNOK Indi ka makatueog sa imong ginabatyag nga kadueuygon. Padayon ro imo nga pinamatyag sa eugban it imong payag. Bangud eani ro kamingaw it gabii hay binueahaw it inuwang it imong pinalanggang mga unga, nga nagahueulid sa imong euyo. Eabi-eabi eon gid ro kamanghuran, nga nagaeubid sa anang eugban! Maalin gid abi ro eunok nga ginsapin-sapin sa anang tiyan. Ag ro einugaw nga gin ihapon it mga magmaeanghod. Owa eon man eani it gatas nga susuhon kimo ro imong eapsag, bangud ikaw man hay nagapangeuya ag nagapangeangsi. Owa ka man abi it einamon nga ginsueod sa imo nga tiyan. Agud makabuoe kunta it hilab ag liap, sa imong nagangutngot ag nagadinaguok nga sueoksukan!
_____________________
SINAAW Madueom ro palibot it akong panan-awan. Kamana it managob nga gabii nga owa it mga bituon ag buean. Nagatinangda ako sa eangit ag ginainusoy ro kahayag, nga mabuhay eon nga panyempo nga indi ko masipeatan. Ginapamatyagan ko ro akong pagtikang, bangud eani basi sa akong pageak-ang, hay tumabusok ako sa pinakamadaeom nga bubon it kadudoeman! Siin eon baea ro kahayag nga gintuga it Ginuo? Ham-at haeos kadudoeman gid lang ro akon nga ginaantos sa akong kabuhi? Nagahinalikap pa gihapon ako it malig-on nga makapyutan. Pero maeayo gid hingan ro mga butang nga makahaw-as kakon sa dueom. Maskin man lang kunta nga makasaplid ro akong tudlo, it sangkuro nga sinaaw!
______________________
EUBO-EUBO AG UTOE Nagapieisik ro mga eubo-eubo ag nagakinamang ro mga utoe sa pinakatore it baeas. Pantaw nanda sa ibabaw ro mga nagtueup-ay nga tupas ag nagkaeatimpa nga eugta. Ro mga nagkaeaeuka nga mga niyog ag kahoy ag nagkaeaeagbong nga mga panimaeay sa binit it suba, bangud eani sa pageapad ag pagtaeang it suba. Sa andang pagbiyahe sa maeayong lugar hay ginaagyan nanda ro mga nagakaeain-eain nga taean-awon sa daeanon. Kapareho it batsihon ag eapukon nga karsadahon. Nagagieiltak nga mga kaeanasan ag ginpueutoe nga mga kahoy sa kagueangan. Sa mabuhay nanda nga pagbiyahe, sanda hay nakasapoe, sa ginapaobra nga kabahoe-bahoe nga baeay it pulitiko ag kilaea nga tawo. Gin-uea sanda it grabasan, kaibahan it mga baeas. Sanda hay nangawa nga ham-at ginkarga sanda it loader sa trak halin sa binit it suba. Ag ginhakot paagto sa ginapatindog nga baeay sa kaeapad-eapad nga eugta, nga bukon man it anda nga ieistaran. Ag mangin kabangdanan nga ikaduea it andang ginahandum nga pageaom ag kabuhi. Bangud eani nga ro andang katawhayan, kalipay ag kaeuwasan, hay idto ginabatyag sa pageangoy-eangoy sa binit it suba.
_________________________
SA PIHAK NGA BAEAY Nagaeinagasak ag nagaeinagatik ro mga baso, taku, maeukong, kutsara, tinidor ag bote sa pihak nga mabahoe nga baeay. Owa it patugsiling rong paghinibayag, pagwinakae ag pagsieinggitan it mga tawo nga nagatueumpukan sa palibot it lamesa, nga haeos nagagueutok sa makahieilong nga ieimnon ag maeahaeon nga sumsuman. May kaiping pa nga mga ueagan nga baknit, nga haeos hiyos ag euspad eon ro mga eawas. Kon amat hay may nagakaeanta nga ro limog hay matsa nagatil-i nga tikwi ag matsa huma it nagapakasta nga baka. Buyog eon abi ro mga ueo, nagagueuwa eon ro mga kaeainon nga mga ginahinambae. Ag owa man eani it kapueos-pueos pamatian, ro mga gina-istoryahan nga makabueungoe sa dueunggan. Masapea eon ag makadhat ro mata it pinueaw it sangka mangunguma sa pihak nga guba ag nagalihay nga baeay. Maskin alinon it tinabukot it haboe sa eugban hay nagaeapos man gihapon ro mga limog it mga maoy ag eaea nga mga tawo sa mabahoe nga baeay. Owa it kaeuoy sa kaeapitbaeay nga nagapinueaw sa bukon man it anda nga pueueawan. Buntod eon ro tiyan it eapsag it inuwang nga nagabaeansuli eon it einubid sa anang eugban. Maangan-angan hay aga-aga eon ag mapueaw euman it pagpahangeab it ana nga anwang rong mangunguma. Agud makaarado sa ginaumahan nga eanas sa paeaabuton nga kahayag it kalibutan. Basi baea bag-o magsipeak ro kahayag sa kaaganhon, hay sueongan it eab-as ag maeangsa nga dugo ro talibong nga inugsapsap sa pilapil it mangunguma. Bangud eani sa naeuspad ag naeub-ok nana nga utok!
___________________________
DAEANAS Sa mga buean it tagsieilak hay nagapanong ro bunok it uean, nga nagadaganas sa maeapad nga kaeugtaan. Ag sa mga buean it tagtinguean hay nagasipeak ro silak, nga nagapaeapoy sa mga pananom ag nagapaeuya sa mga kasapatan. Ro tyempo it tag-ieinit hay kaeamigon ag ro tageamig hay maeangaang. Ro huyop it hangin hay nagabeansuli ag nagahagiyos nga nagaeampos sa mga kabaeayan ag kakahuyan. Ro suba hay eapukon ag ro eugta hay nagakaeunod sa tubi. Ro kabukiran hay nagakaeatup-ay ag nagakaeaus-os sa idaeom. Ro tubi hay nagapangeapaw sa suba ag nagaeapnaag sa kaeugtaan! Ginadaeanas eon ro atong ieistaran nga eugta, it madaeom, eapukon ag masueog nga baha. Halin sa kagueangan hasta sa kaeaeawran. Madasig nga nagasuoy ro tubi it suba ag eawod ag nagakaealhit it ilig sa maliway nga kaeugtaan. Eumunod sa nagakaeain-eain nga nagakabuhi nga mga tinuga, ag sumamad sa kaabu-abong mga pagkabutang sa ibabaw it eugta. Nagabinuyog eon ro painu-ino it mga tawo, nga ham-at nagmaeakara ro mga nagakaeatabo sa makaron nga panyempo? Hambaeunon it mga magueang, nga samtang maeain ro bueuhaton it mga tawo sa atong duna nga manggad, ro baeos hay ro halit nga pagdaeasa it makapaeangidlis nga daeanas! Ginakanugunan, ginapangeuyahan ag ginakasubuan, ro makakueoeba ag makahaeadlok nga nagakaeatabo. Nagpaduea sa mga handum ag nagpaeumos sa mga pageaom it kada isaea. Owa kita kasayod nga basi baea hinduna o hin-aga, hay indi eon magkatueog ro gabii. Ag rong adlaw hay magsunggod ag indi eon magbugtaw. Ag sa pageapnaag it kadudoeman, hay makaagom it kalisdanan ag kasakit ro mga pumueuyo. Ag makabatyag it kasubo ag paghinuesoe ro makasasaea, bangud sa andang mga kaeainan ag mga saea nga bueuhaton. Ro pagpanghalit ag paghimueos sa mga duna nga manggad, nga ginhaead sa kalibutan it mahigugmaon ag maeueoy-on nga Ginuo!
____________________________
IHAPON
Dahan-dahan nga binutang ni Nanay sa papag ro dueang nga may sueod nga nagaasu-asu nga humay. Ginsunod ro maeukong nga may sueod nga mainit nga sabaw it ugbos it daehog. Kadasigon ro hueag namong lima nga magmaeanghod sa paghakop it humay. Ro init hay haeos owa namon mabatyagi, bangud sa sueok it amon nga mga kagutmon. Haeos bukon it makapaeaso ro amon nga pagtimo sa humay nga sinabawan it tinuea nga daehog.
Nagataeabilis ro amon nga mga hueas nga magmaeanghod. Pati man eani si Nanay hay nagahilam-os eon it hueas bangud sa paghigop nana it mainit nga sabaw sa maeukong. Matsa owa ko hingan imaw makit-i nga nagatimo it humay. Samtang ginasipot ko ro humay sa taku hay napan-uhan ko ro pagtimo ni nanay it mga mumo nga ana ginpueot nga nauyang ag nagkaealhit sa papag bangud sa amon nga pagbaeakasan. Pumundo ako sa pagsaeok it tubi sa banga nga akon kunta imnon, bangud napan-uhan ko si Nanay nga ginasipot ro dukot nga humay sa kaldero it anang nagapaeangurog nga alima ag eagi-eagi nga gintimo. Tinukob ako it kaeuoy samtang ginatueok ko si Nanay, ag ro mga nagakueupag nakon nga mga igmanghod sa atubang it among ahaw nga ihapon.
Hina-aga it agahon hay mamunot euman ako kay nanay agud sa pag-usoy it mahueaman it bugas, sa kaeuoy it amon nga mga kaeapitbaeay ag paryente. Samtang padayon ro pagdaeasa it pag-antos ag kalisod sa amon nga pagpangabuhi, hay padayon nga nagasukoe si Nanay ag owa gid it pag untat sa pagpangadhap it amon nga eamunon. Maskin makaeingidlis pa ro maeain nga nagakaeatabo kamon. hay igakurit gihapon ni Nanay sa idaeom it eangit, ro mga nakataeana sa amon nga kabuhi.
________________________________
BAEATYAGON
Ihutik mo sa hangin Ro imong baeatyagon. Agud palison ag apukon Paagto sa sidlangan. Imo nga subeangon Ro nagasipeak nga silak. Ag ro kahayag hay imo nga hakupon ag isueod sa akong tagipusuon.
_______________________________
PANUEOK
Nagalimad ro imong panan-awan bangud eani nagasapea ag makadhat ro imong mata. Kon mukeaton mo man it husto, hay nagaliraw ro imong palibot. Ag matsa may nagakarang nga baeas nga ginsabya kimo. Ginapiniyong mo ag ginakinuso it imong alima nga kabangdanan nga ikaw hay nagaeinuha. Nagahaeok eon pero indi gihapon mabuoe ro sakit ag hapdi. Ginmisuk-misok mo sa maeabaab nga tubi sa maeukong agud maumpawan. Apang indi gihapon maduea ro mga nagapaeangatoe nimong daywa nga mata.
Hasta indi ka mag-untat it pagtinueok sa mga eawas it gwapahon nga mga bayi nga may eakip nga kaibog; Ag matsa haeos ginaubahan mo eon it eambong ag ginapanghimuslan it imo nga hagae nga huna-huna; Hay indi gid mabuoe ro matsa agihapon, dapawon ag gilukon nga mahapdos ag maaean-aean nga nagapuling sa imong nagapaeamuea nga kalimutaw.
___________________________________
RO MAGUEANG NGA BAYE SA UGSARAN
Haeos adlaw-adlaw nimo imaw nga mapan-uhan sa ugsaran it anang nagalihay nga baeay. Matsa may ginahueat nga may mag-abot. Ginatinan-aw nana ro mga saeakyan nga nagaaeagi. Maabtik ro anang panueok sa mga saeakyan nga nagapundo sa atubang it anang baeay.
Indi eon makapuril ro tyempo sa anang pagkagueang. Eusot eon ro anang uyahon, nagalimad eon ro panan-awan, Ubanon eon haeos ro mahaba nga buhok. Kurinot eon ro mga panit sa kaeawasan. Nagapaeangurog eon ro anang batiis ag butkon. Ag amat-amat eon nga nagapangeuya. Isaeahanon eamang imaw nga nagasukoe sa pagpangabuhi sa anang mamingaw nga baeay. Ro mga nakataliwan nana nga gin-agyan sa pagpangabuhi hay historya eon lang ro makahambae ag makasugid sa anang mga gin-antos nga inagyan sa kalibutan.
Kon amat hay nakabatyag imaw it kagaoy sa mabuhay nga paghinueat. Dahan-dahan nana nga unaton ro anang eawas sa saeog nga bitlag ag mageubog-eubog. Ag pangdumdumon ro anang mga nagtaliwan sa kabuhi hasta makabatyag it kadueuygon. Maabtik imaw magbugtaw nga matsa namueaw-mueawan kon mabatian nana ro anang pangaean nga ginatawag. Nagahiyum-hiyom imaw kon may nagapaeapit nga mga tawo nga may kabubut-on ag kaeuoy, nga nagahatod kana it sangkuro nga pagkaon, agud may eamunon sa nagaeapnaag nga kadueom.
Samtang nagataliwan ro mga inadlaw hay nakabatyag eon imaw it kaeuya ag kagaoy. Nagapangamuyo, nagaampo ag nagahinyo lang imaw. Nga ro anang kalibutanon nga eawas hay makaangkon, it matuod-tuod nga kalinong ag kapahuwayan sa kaeuoy ag paghigugma it mapinalanggaon nga Ginuo.
_____________________________________
KAEAG-KAEAG
Kada dag-on it petsa uno it Nobyembre, hay nagapreparar haeos ro mga panimaeay sa amon nga baryo it Bagacay sa pagsilebrar it kaeag-kaeag. Nagadasag sa altar nga ginasagda para sa pagbisita it mga nagtaliwang pinalangga. Ag para man sa mga buhi nga manugpangaeag-kaeag. Pagkatapos it pangadi nga ginhaead sa mga kaeag, samtang nagahingagaw ro sinaaw sa paeaabuton nga gabii, hay ginahueat it tagbaeay ro pagsaka o pagsueod it mga kaeag sa nakabukas nga tampaan it baeay.
Nagkinupag ro akong daywa ka maisot nga mga unga samtang nagasieiwik paagto sa sueod it kwarto. Bangud eani sa guwa it bukas nga tampaan, hay may sambilog nga kaeag nga nagapanawag, “H-hara eon si a-amamong gueang, p-pangayooo it p-pinaisss.” Hambae nana nga ro limog hay magaehom. Nakasuksok it maskara nga makahaeadlok. Nakabiste it gunit-gunit ag mahaba nga bestida. May daea nga baston ag bitbit nga saeod. Nagabueubuktot nga nagtikang it mahinay paagto sa altar, nga may nakasagda nga mga dasag; manok, pilang bilog nga pinais, ibos, kumbo, huwad-huwad,
puto, suman ag tuba sa baso nga ginahayagan it kandila. Nagbuoe ro anang nagapaeangurog nga alima it tagsambilog nga dasag ag ginsueod sa saeod. Samtang ro akon nga daywa ka mga unga hay nagatiid-tiid sa tampaan it kwarto.
Nagpasaeamat ro nagpangaeag ag pumanaw. Gumuwa man sa kwarto ro akong daywa ka mga unga ag nagliningling sa bintana. Samtang nagabuoe euman ako sa kusina it idugang nga pangdasag hay nabatian ko ag napan-uhan ro pagsieiwik ag pagkinupag euman it akon nga daywa ka mga unga. Nagdinaeagan nga nagsueod sa kwarto ag nagtinabukot it haboe. Imaw man gali dahil may nagapasueod euman nga daywa ka mga kaeag nga mas makahaeadlok pa gid tan-awon. Ag owa haeos nagakalimog nga nagbueuoe ro andang mga nagapaeangurog nga mga alima it dasag sa altar.
__________________________
MAEAYOG NGA PAGSINAEAYO
Gintaligpo it manghod ro buradol nga sapi-sapi, samtang ginabira ro tugot it magueang, sa tunga it kamaea-maea nga kaeanasan. Mga ap-at gid ka taligpo bago eumupad ro sapi-sapi. Apang samtang ginatugutan ro buradol hay bumalang-balang it gulpi sa paghuyop it mabaskog nga hangin Binutangan nanda it sukod agud bukon it lado ro eupad. Sa pagtaligpo it uman hay madasig nga tumambuok. Apang bumuyong-buyong sa ibabaw ag eumunip paidaeom. Gin sugpunan nanda ro ikog ag gindugangan ro ueo it dagami.
Sa panglima nga taligpo hay nakasumaeang eon gid man it manami nga hangin ag nageupad eon it manami ro sapi-sapi
Gintugutan it husto it magueang hasta nagpatambuok it kaeayugon. Samtang ginatinanggda it daywa ka magmaeangod ro nagahampang-hampang nga sapi-sapi hay nagasaut-saot man sanda. Gindaywahan nanda it buyot ag hawid ro tugot, bangud gulpi it untay ro buradol nga nagasukoe ro kusog.
Nagtaean-awan ro daywa ka magmaeanghod. Nagkaeasugot nga naghinibayag samtang ginatangda ro kaeayugon ag maeahog nga eupag it sapi-sapi. Binuy-an nanda ro tugot nga tamsi samtang ro buradol hay nagahampang-hampang sa mining-mining. Hinali nga hinuyop it mabaskog nga hangin ro sapi-sapi, Eumupad patambuok it kaeayug-eayog. Hasta nagbaeansuli sa ibabaw ag nagbalang-balang paagto sa pihak it sapa nga eanas. Einagas it daywa ka magmaeanghod samtang nagahinaeak-ak nga nagahinugyaw.
Pinueot nanda ro sapi-sapi nga nagkaeagahak ro hakeop ag nagkaeabali ro pakpak ag gusok. Binitbit it daywa ka magmaeanghod ro nasamad nga buradol, samtang ginaeagas ro andang paghinibayag it ginahapo nga pagginhawa it kagaoy ag kalipay.
_________________________
HUGOD IT MANANGGITI
Nagapueopanihoe ka sa ibabaw it saeanggutan samtang ginabageutan mo ro butay it sanggot agud padayon sa pagtubod it pageaom. Ginbubo mo sa kawit ro tuba halin sa saeod ag dayon hay eumagapak ro pakeang sa pageampos mo it kueagisamtang ginapaeuad ro eabod sa saeod nga nagasinanto man sa imo nga ginapueopanihoe.
Pagkapanaog hay ginbuoe mo ro gunot nga saeaanag gintigis mo ro tuba sa hungot.
Gintamian mo anay, ag sa pagkabatyagit hagan-hagan nga kaaslum hay einag-ok mo ro sangka hungot. Nga nakapaumpaw sa imong ginabatyag nga kagaoy ag nakapatawhay sa imong paminsaron.
Pilang dinag-on ka eon nga nagapanaggot sa pilang puno nga sanggutan. Kibueon eon ro imong mga paead ag dapah-dapah. Ueanon ag silakon, agahon, utro-adlaw, hapon ag silom hay padayon ka gihapon sa paghugod. Bangud ro imong painu-ino hay makapatigayon ka sa imo nga mga suki nga manugtangway. Nga nagahinueat kada hapon ag silom nga matigisan mo it bisan sang-eag-ok nga tuba, nga makapaumpaw sa andang mga kagaoy ag kauhaw.
______________________
TAEAMDON
Maabu eon ro binulig kimo it imong amo, Indi mo eon haeos mahuyap ro mga pinangayo nimo kana nga nakabulig gid- a it husto sa imong pangabuhi. Mabuhay ka eon man nga nagamunot-munot sa imong agaeon nga pulitiko. Alalay ro imong papel kana, nga maskin ano eang ro suguon hay ginatuman mo. Kon siin imaw mag-agto hay nagamunot ka man. Ginadaea ka nana kapin pa kon gabii ro mga paeanawon ag sa mga lugar nga dilikado ro paeag sa ana nga kabuhi.
Pilang beses ka eon nga nagpangayo kana it bulig. Kapin pa sa pagpabueong it imong mga unga ag asawa sa ospital Gapaeanobra eon ro imo nga ginhueam nga kwarta sa imong amo. Haeos ro tanan lang nga nga ginahinyo nimo nga kinahangeanon sa imong pagpangabuhi hay ginasalig mo lang kana it pangayo ag paghueam it kwarta. Ag ro isaea nga indi mo malipatan hay ro natabu kimo nga nakasaea ka kat naeakot ka sa inaway bangud man eani kana.Ngani gindakop it mga pulis
ag gindaea sa presuhan..Apang ginhaw-as ka gid it imong amo, ngani nga nagaguwa ka sa kulungan. Isaea ka pasaeamatan ag mabahoe nimo nga ginatan-aw kana nga taeamdon.
Ngani, ro imong pagpati sa imong kaugalingon hay isaea ka sueuguon it imong ginpangamuhan ag ginapatihan nga agaeon. Nga dapat gid nga imong tumanon ro tanan nga mga ginasugo kimo. Maskin eabag sa imong baeatyagon bisan pa kuntra-gusto sa imong paminsaron bangud sa kaeainon nga ueubrahon. Pero padayon gihapon nimo nga ginatuman ag obrahon ro anang ginasugo kimo. Maskin pa uyangan mo it imong kaugalingon nga dugo hay owa ka it isaea-daywa nga magtuman. Para eamang sa pagpatigayon it anang kaugalingon nga kadaeag-an.
________________________
GAID SA KAPOBREHAN
Nagatinabukot ka it haboe bangud nagaeapos sa imong nagalihay Ag guba nga payag ro kaeamig nga daea it nagasalida nga tun-og. Nagaeatay sa imong nagapaeangurog nga kaeawasan, Samtang ro uean hay nagaeinagatik sa samad nga pawod. Ag ro hangin nga nagahagiyos hay nagapahuylab Sa imong gabok eon nga mga haligi it imong ieistaran. Haeos adlaw-adlaw ka nga nagapinangadhap it sabat Sa imong mga pangutana ag kabaeaka. Nagatiyabaw ro imong paminsaron Sa imong ginaantos nga kalisod sa kabuhi.
Indi ka makahaw-as sa higot nga nagaeambod sa imong kaugalingon. Indi mo mabugto ro mating-ting nga higot it kalisdanan. Indi mo maeubad ro higot nga nagahawid sa imong mga panamgo Indi mo mautod ro higot nga nagapugong sa imong huna-huna. Indi mo mabuoe ro higot nga nagabugkos sa imong mga painu-ino. Indi mo mahukwa ro higot nga nagagumon sa imong mga handum.. Ro mga halit nga higot hay nagahugot ag nagakisiw, Sa imong liog nga nagaeuok sa imong mga pageaom.
Ginapilit mo nga mabugto ag mahubad ro mga nagabueunggangot Ag nagkaeagumon nga mga higot sa imong pangabuhi. Ginatinguha mo nga makahalin ag makahaw-as sa ginaantos Nga kalisdanan ag kasakit nga nagagaid kimo sa kapobrehan.
__________________________
PAG-AEAW-AEAW SA SANTO NIÑO
Samtang nagapahilangop ro alas dose it udtro-adlaw it bisperas sa pasilebrar it Ati-ati sa banwa it Ibajay. Ro mga tawo nga may panaad ag debusyon hay nagahinueat nga magguwa sa kumbento ro mahae ag sagrado nga Santo Niño, samtang ginapas-an it mga nagapanaad nga mga tawo nga pagadaehon ag igatib-ong sa Ana nga trono sa sueod it simbahan. Mabahoe nga panaad it mga Ibayhanon nga mga katoliko , rong pag-aeaw-aeaw sa ginapatihang milagrosong Santo Niño.
Owa it untat ro pagdinaguso it mga tawo nga halin pa sa nagakaeain-eaing mga lugar nga may panaad sa Santo.Niño. Haeos ro mga tawo hay nagawagayway it mga pasaw ag nagaviva it haead nga mga inasae nga karne it baboy, manok, bibe, kanding, baka, anwang, alimango, pasayan, eukos, sugpo, isda nga halin sa eawod, suba ag sapa ag iba pa nga mga grasya nga may kaangtanan sa andang pagpangbuhi. Nakadam-os it buling sa uyahon, butkon, batiis ag kaeawasan. Nagahinugyaw, nagasinaut-saot, nagapinatik, nagatinumbo, nagasieinggitan, nagasadsad, nagasayaw ag nagakalipay. Rong sagrado nga pag-aeaw-aeaw hay ginapanaad paagi sa paghaead it grasyang inasae samtang nagataeangison rong baeatyagon kon makatueok ag makasinggit it Viva sa nagapahilangop nga mahae nga Santo Niño.
Ginasilebrar rong pag-abi-abi kada bisperas it kapistahan
it Ati-ati kada dag-on sa pangap-at nga Dominggo it Enero. Nga kon siin ro mga tawo hay nagapatigayon it pagpanaad; nagapangamuyo, nagaampo, nagahinuesoe, nagapabulig, nagapabutyag, nagahaead, nagaabi-abi, nagahinyo, nagapahakos, nagatiyabaw, nagapasalig, nagapangayo, nagapangabay, nagapasakop, nagapahameos, nagatugyan, nagapahaw-as nagapatabang, nagapakitluoy. nagapabendisyon,
Nagadinaguob ro mga tamboe ag barabadam sa sueod it simbahan samtang ro nagagueutok nga mga tawo hay nagahinugyaw ag nagasinaut-saot. Bangud sa himpit nga pagtoo sa milagrosong Santo niño. Hugot sa baeatyagon samtang ginahaead ag ginatugyan ro kaugalingonnga eawas ag kaeag sa Santo. Niño. Makapaeanindog it bueboe ag makataeangison nga indi mo mahangpan rong matuod-tuod nga baeatyagon. samtang naga aeaw-aeaw sa pinalanggang Santo Niño. Nagadueot sa tagipusuon ag ro kada isaea hay mahayag ro uyahon nga nagapatimaan it pagkahilway sa tanan nga mga kasae-anan, kaeainan ag kalisod. Ro paghakos, pagharu, ag pagpunas it eambong , panyo ag mga panapton sa Santo Niño sa Ana nga trono hay isaea ka paagi nga nagapabulig ag nagapatabang sa mga ginaagom nga mga kalisdanan sa kabuhi. Ginapangamuyo sa pagpanaad nga kabay pa,
nga makahaw-as sa kasakit ag makangkon it sagrado ag milagro sa padayon nga pagpangabuhi. Ginahaead rong kaugalingon ag mabaskog nga ginasinggit ─
“ VIVA KAY SENIOR SANTO NIÑO! “
_________________________
SA IDAEOM IT BUEAN
Napan-uhan ko imaw isaeang gabii, samtang nagapungko sa mabahoe nga puno it nunok. Mapus-aw ro hayag it ugsad nga buean samtang nagasaut-saot sa hilamunon ro anino it nagahuyong-huyong nga maeambo nga dahon it nunok. Ag ginasalidahan kon amat it nagahapay-hapay nga dahon it hansoe.
Mapahuway-huway kunta ako apang matsa ginapunggan ro akong pagtikangpagkapan-o sa baye nga nagapungko ag nagatangis Sa akong maeawig nga pinanawan hay owa ako gasalig nga gulpi eang nga maduea ro akong ginabatyag nga kagaoy. Bangud sa isaea ka baye nga ro uyahon hay nagasiga sa kagwapa.
Nagpanago anay ako sa malikot ag siiton nga puno it anuo, samtang ginapanid-an ko imaw. Gusto ko gid nga magpaeapit ag umiping sa anang euyo, agud aeam-aeaman kon ano gid ro ana nga ginabatyag nga kasubo. Sayod ko nga owa pa nana ako mapan-uhi, apang gin-isog ko gid ang buot nga magpakita kana.
Nakibot imaw pagkakita kakon nga nagatueok kana. Mataeom ro ana nga panueok kakon nga matsa nangawa, ag may buot hambaeon samtang ginapunggan ro paghibi. Nagpaeanindog ro akon nga bueboe sa gulpi nga paghuni it kukok ag sinundan it pagpiit it gangis. Nagpaeamagong ro akong uyahon ag nagpaeangurog ro batiis.
Gin-isog ko gid ro akon nga buot nga magpaeapit kana. Bisan kinakuebaan ag matsa nagaeutaw-eutaw sa hangin hay hinay- hinay ako nga nagtikang paagto kana. Apang amat-amat man imaw nga naduea sa akong panan-awan. Bangud sa nageandong nga kadueom halin sa anino it nagahuyong-huyong nga dahon it hansoe ag nunok.
Dayon hay nagbanghoe ro ayam nga matsa kaeayo-eayo pamatian. Amat-amat man imaw nga naduea sa akong panan-awan ag nagpabugtaw sa akong nadueaan it dungan nga paminsaron.
_______________________
UMAE
Haeos tuktukon eon hingan Ro imo nga utok. Bangud matsa nalipatan Mo eon ro sabat It andang mga pangutana. Kinahangean ka siguro Nga bae-agan ag bairon. Agud magtaeom Ro imong paminsaron.
Pero maskin alinon kimo It baid ag bae-ag. Kon ro imo nga kaugalingon
Hay owa gid it paghimatuon Nga makaantigo magdueot. Indi ka gid ing magtaeom!
________________
BUDLI
Manami ro imong pahilay-hilay Sa bangko samtang nagayupyop It sigarilyo nga blue seal. Nagatinalig-ab ka it mabaskog Nga nagahugom it whisky Ag corned beef nga stateside.
Budli ka euman It makahieilong nga ieimnon Ag einamon nga sumsuman. Samtang may nagahaead kimo It maeahaeon nga ieimnon Ag mga sumsuman. Indi ka gid gihapon magpae-at Sa pagbaton it suhoe. Hasta indi magbusdik Ro imong sueok ag owa It kabueosgan nga tiyan!
__________________
KABAEAN
Owa ka gid hingan makabatyag it sakit. Indi ka haeos madutlan it kaeuoy. Matig-a gid-a ro imong tagipusuon Ag haeos kabaean ro imong baeatyagon. Indi ka kabatyag it kahadlok ag kakueba. Owa ka it hakat sa mga ginadangatan
Nga kalisod ag kasubo it imong kaeapitbaeay.
Maskin eampusan ka pa siguro It sangka bakid nga saesaeon, Hay indi ka gid ing madutlan. Maskin alinon it pakitluoy hay owa Ka gid imo ginatukba it kaeuoy. Nagapinadamoe ka it uyahon nga owa It kahuy-anan nga baeatyagon.
Owa ka gid imo it igtaeupangod Sa kalisdanan it imong isigkatawo. Nagapangayo ag nagahinyo kunta Kimo it sangkuro nga bulig. Para eamang makahaw-as man kunta Sa andang ginaantos nga kalisod.
______________________
GUSTO KO NGA MANGIN TUN-OG
Gusto ko nga mangin tun-og, Agud akon nga hilam-usan Ro nagaeapoy nimong dahon.
Gusto ko nga mangin tun-og, Agud akon nga wisikan Ro nagaeuo nimong bueak.
Agud kon ikaw hay magtimsog, Masalida kimo si alibangbang Ag mapamasyar si tambubuyog.
______________________
RO DAEAN PAULI
Indi eon kinahangean Nga imo pa akong hatdon pauli. Indi eon siguro ako magtaeang Sa daean nga akong ginaagyan. Hatda eang ako it pangamuyo Ag himpit nimo nga paghigugma. Agud matawhay ro akong pagpanaw Ag mapaeayo sa kataeagman. Dati eon man ako nga nakaagi Sa matadlong ag tiku nga daean. Ngani tugma ko eon ro aeagyan, Nga dapat nakon nga tuytuyon.
___________________________
PANGUTANA AG KABAEAKA
Tipunon mo ag tumpukon Ro mga nagabueunggangot Nga sangka bangkat nga pangutana. Ag isueod sa tabig it pageubot. Agud amat-amat nga makahaw-as Ro imong tagipusuon ag paminsaron. Sa imong ginabatyag ag ginapainu-ino Nga sangka bakid nga kabaeaka.
--------------------------------------------
KAMINGAW
Nagatinabukot ka it haboe nga nagabinaeuktot, bangud nagaeatay sa imong kaeawasan ro kaeamig nga daea it nagasalida nga tun-og. Ginasukean mo eang ro imong kamingaw ag kasubo sa malinong ag nagahimunong mo nga baeay, bangud isaeahanon ka eon lang nga nagapangabuhi. Ro dati anay nga baeay nga ginabueahaw it kasangag, bangud sa paghinibayag, paghinaeak-ak, pagsieinggitan,pagsieiwik ag pagtinangis it imong lima ka magmaeanghod nga mga unga. Ag mabuhay man anay nimong nangin kaibahan sa inyong malipayon ag matayuyon nga pagsinaeayo. Ro maeupot nga pagpalangga ninyo sa kada isaea. Ro pagtahod ag masinueundon kimo it imong mga unga. Ag ro inyong maayad-ayad nga pag-ieieiba sa sueod it inyong manami, matawhay ag malipayon nga panimaeay. Haeos matsa kan-o eang rong nagtaliwan, pero padayon gihapon kimo nga nagapahanumdom. Bangud kon amat hay nagasaeo sa imong paminsaron ag nagatuhaw sa imong mga panamgo.
Sa makaron hay nagasalida sa imong huna-huna ag imo nga ginabinag-binag rong mga nakataliwan. Ginatiis mo eang ro imong ginabatyag nga kasubo ag kamingaw Gin-aywanan ka eon it imong mga unga, dahil ginausoy man nanda ro mga nakataeana para sa andang kaugalingon. Ikaw ro nag-abaga it tanan nga responsibilidad sa pagpangabuhi, bangud sa pagtaliwan sa kalibutan it imong pinalanggang asawa. Ginbakintoe mo ro tanan nga kasakit ag kalisod sa pagpangabuhi, kat maisot pa ro imong mga unga, samtang nagasukoe sa kapobrehan. Ginataw-an man nimo sanda it hayga nga makausoy ag daeangpan it anda nga pangabuhian agud makahaw-as man sa kalisod.
Mabuhay eon gid man ro mga dinag-on nga nagtaliwan halin it pagtiner it imong mga inunga sa pagpanggaeon sa syudad. Apang owa eot-a hingan sanda makadumdom nga adwingon ro andang gin-aywanan nga nanay sa probinsya.
Nga kon siin hay nagtatap sa pagpangabuhi para eang kanda. Owa gid-a sanda it kabubut-on nga makabatyag it kahidlaw kimo. Kon ano eon ro imong kahimtangan, nga baea ikaw eon hay mayad pa, mabaskog pa, nagakaeuya o nagamasakit eon? Ginapangamuyo mo gid nga pananglit sa paeaabuton nga mga inadlaw, hay makadumdom man sanda nga mag-ueoli sa inyong baeay. Maskin sin-o lang kandang magmaeanghod ro makauli, hay mabahoe nimong kalipay nga makapaumpaw it imong kahidlaw. Kon amat hay ginapinadaehan ka man nanda it kuwarta ag mga gamit. Apang bukon it kwarta o maeahaeon nga mga gamit ro makabuoe sa imong kamingaw ag kahidlaw kandang magmaeanghod.
Hin-uno pa sanda makabatyag nga makadumdom kimo? Kon magtueupong eon baea ro imong daywa ka siki, ag nagaduot eon ro imong maeamig nga likod sa eapok?
Nagahinueagok ro tungang gabii Samtang ro ugsad nga buean Hay nagatiid-tiid sa madamoe nga gae-om. Maimon ro gangis ag suksok Nga pae-at-pae-at kon magpiit ag magtamsok. Sumueod ag nageupad-eupad sa sueod It baeay ro itom nga alibangbang. Naghinuni ro mga pispis nga kukok ag bukaw, Sa sanga it malikot nga nunok. Nagsalida ro dueogmon sa may banggerahan Samtang nagabinanghoe ro bang-aw It maeawig ag matanuy-tanoy. Samtang owa it untat ro pagkutu-kutu it tiktik Ag pagwinakae it wakwak.
Owa it hakat ro sangka baye nga owa Ro anang asawa nga sinaka it anang kaeapitbaeay Nga eaki ag hinuliran sa anang eugban. Indi mabatian sa liwan ro andang paghueutikan Ag ro pageagaak it saeog. Bangud hinali nga nagbunok it mabaskog ro uean, Nga nagdaea it maeubog ag madaeom nga baha.
Pagkaagahon... Sumilagbo ro tubi nga nagpaeumos, Sa mga sapat ag tawo nga panueoy.
Kon tan-awon ka sa maeayo, Hay matsa matuod gid nga tawo─ Mangunguma, manughilamon, Manugganit o manugeunob. Nga nagatatap ag nagabantay It nagatueobo nga mga paeay. Nakasuksok it punyos ag kaeo Nga nagatindog sa tunga it eanas.
Tawo-tawo ka manlang Nga gintagdok sa tunga it eanas, Agud kahadlukan it mga sapat Ag magatabog sa mga pispis. Nga nagapanghalit it paeay. Owa ka man it kabuhi apang Ro mga buhi nga may maeain Nga handum sa imong ginabantayan Nga uma, hay nagapaeagiw. Mabahoe ka nga bulig Sa imong agaeon nga mangunguma. Ueanon, silakon, adlaw ag gabii Hay padayon ka nga nagabantay.
Pero kon matubas eon eani ro uma Ag naubos eon it ani ro paeay. Hay ginabuoe ag ginapilak Ka eang kaibahan it mga uhot Ag paeaypay nga ginasug-an, Bangud indi ka eon mapuslan. O kon indi man hay ginapilak Ag ginapabay-an ka eang sa binit, Hasta gid magkaeaeunot.
Ginapinas-an mo ro mga daeaehon Nga saesaeon ro katig-a ag ro kabug-at hay matsa sangka bakid nga pangutana padayon ka nga nagabinakintoe
it kabug-aton nga mga dinaea. Nagabag-id sa imo nga mga abaga nga kabangdanan nga naga-einup-ak ro imo nga panit ag nagadueot sa imong unod ro katig-a. Nagaeinagatok ro imo nga mga tue-an ag nagabinhod ro imong mga batiis.
Padayon ka nga nagahinakwat it matig-a nga mga pageaom, Nga nagadat-oe sa imong abaga. Nagapaeamuypoy eon ro imong butkon ag nagapaeangurog ro mga siki. Nagaeinagatok eang ro imong mga kaugatan sa kaeawasan.
Nabatyagan mo nga matsa matumba ka sa kagaoy. Nagadueom eon ro imong panan-awan, apang padayon ka gihapon sa pagtikang, samtang ginatiis ro pagbinakintoe it tugasan nga mga handum. Ginahapo eon ro imong pagginhawa sa ginabatyag nga kagaoy ag kabudlay. pero padayon ka gihapon nga nagahinakwat. Samtang indi ka makasapoe sa imong ginahandum nga bueutangan, it imong ginapinas-an nga kabug-at.
Tueupong ro daywa ka tuhod nga nagasaeod sa sueang it sangka magueang nga eaki sa utoh it ana nga payag. Ana nga ginabutang ro mga pinugo nga mga binus-ak nga pakeang it niyog sa tunga it daywa ka hiligi. Ana gid nga ginakay-ad it mayad agud magtueupong ro mansig utbong. Agud may ana nga itigana nga igatong sa paeaabuton nga tyempo it tinguean.
Maniwang eon ro ana nga pangeawason.
Kon amat hay naga inughak. Mahinay ag maeuya eon kon maghueag. Haeos kada adlaw imaw nga nagapinueot it mga nagakadagas nga pakeang it niyog, sa ana nga ginaagsahan nga kanyugan. Ana dayon nga ligisan it liay, utdan it ueo ag isandig sa puno it magueang nga kawati sa dueonan.
Ana dayon nga pilion ro mga euma nga pakeang ag mantineran it bus-ak it sanduko nga nagahuslo eon ro pueo. Kon magsipeak ro silak sa agahon hay ana nga bun-agon ag puguhon kada hapon kon magtunod ro adlaw.
kapareho man it ana nga kaugalingon nga ro pangidaron hay kamana it euma nga pakeang . Hay nagahueat lang it ana nga tyempo nga puguhon it Ginuo sa paeaabuton nga paga-eapnaag it kadueom.
