Thursday, April 9, 2015

UEAN / SILAK, KASAE IT BANUG AG UWAK ( Hut-on it mga Sugilanong Pang-unga ) ni Shur C. Mangilaya

SA GINHARIAN IT MGA TAGASAW


AMADO ro anang pangaean, apang bangud sa anang kinaiya nga pagkatamad, ginkumpilan imaw nga si Amad. Ag hasta nahimatun-an eon imaw nga tawgon nga si Amad. Owa eot-a hingan it ginsugo kana ro anang mga ginikanan nga owa nana ginausuyan it kabangdanan. Nga masakit ro tiyan, ueo, ngipon ag kon anu-ano pang maisip nga dahilan, para eamang nga indi magtuman sa ginasugo kana. Pati ro paglimpyo sa anang kaugalingon hay nalipatan eot-a hingan ni Amad, kamana it pagpaligos, pasipilyo it ngipon, pagsudlay it buhok, paglimpyo it mga kuko ag pag-ilis it saewae ag eambong. Maskin sa anang pag-eskuyla, ginkatamaran nana, ngani haeos puro manaba ro anang mga grado.
Kon ano katamad si Amad sa butang ngaron, imaw man ro anang hugod sa pag-usoy it mga eamang nga bat-awan sa taeon. Mahugod imaw mag-usoy maskin gabii, bangud ana dayon nga ginasukoe it paaway sa anang mga amigo ag kaeskuyla nga mahilig man maghampang it mga eamang.
“Kon ro imo ngaron nga pag-inusoy it eamang, hay nagtuon ka sa imong leksyon sa eskuylahan, mayad pa,” pahanumdom kana it anang nanay.
“Kalisuron man abi ro among mga leksyon, “Nay,” sabat ni Amad.
“Owa it lisod kon nagahimatuon ka nga makaantiguhan,”
“A, sige, ‘Nay…may agtunan pa abi kami kara ni Egoy.”
Owa eon pagsapaka ni Amad ro pagtawag kana it anang ina samtang madasig nga nagdaeagan paguwa sa andang baeay. Bangud adlaw it Sabado, nagtrato sanda ni Egoy nga mag-usoy it eamang nga bat-awan sa bukid.
Owa sanda it hadlok nga suhuton ro mga malikot nga mga kataeunan, basta makadakop eang it eamang. Suhot iya…suhot idto….Pag owa gid it makita, halin euman sa pihak nga taeon. Owa sanda kapan-o nga maeayo eon ro andang pinanawan. Hasta sa makabatyag sanda it kagaoy.
“Pahuway ‘ta anay, ‘Mad,” nagahapo-hapo nga hambae ni Egoy.
“Mayad pa siguro, matsa nagaoy eon man ngani ako,” pagpasugot ni Amad.
Pumundo sanda sa atubang it puno it kasya. Ginhawanan nanda ro malikot nga palibot ag ginsandig ro andang eawas sa mabahoe ag maeambo it mga dahon nga puno it kasya. Nakabatyag it mahagan-hagan si Amad samtang nagapueopahuway.

NAKIBOT si Amad kat mabatyagan nana nga may mga nagaguyod kana. Bumangon ag hinadlukan, bangud nakit-an nana nga ginaguyod imaw it mga tagasaw nga haeos kapareho kana it bahoe. Pinilit nana nga magbaeanta, apang mas makusog ro mga tagasaw nga nagahakwat kana
“Tabanggg… buligi n’yo ako!” mabaskog nga singgit ni Amad.
Pero owa it nagbulig kay Amad. Hasta ginsueod imaw it mga tagasaw sa isaea ka kuyba. Gindaea dayon imaw sa atubang it andang hari.
“Ako gali si Haring Hamtik, ro nagadumaea it harang ginharian it mga tagasaw,” pakilaea it hari. “Ikaw, sin-o ka?”
“Ako gali si Amado,” sabat ni Amad.
“Ham-a’t ginsamad mo ro among ginharian?”
“Bukon ko man it hungod, mahae nga Hari, Nagapahuway-huway malang kami.”
“Maskin sin-o man ro nakit-an namon nga nagasamad sa palibot it among ginharian hay amon nga ginataw-an it leksyon.
“A-anong leksyon mahae nga Hari?”
“Isaea ka kasugtanan bago makaguwa sa among ginharian,” may kaisog nga hambae ni Haring Hamtik..
Nakabatyag it kakueba si Amad.
“Ano nga kasugtanan, mahae nga Haring Hamtik?” pangutana ni Amad.
“Kinahangaean nga makahakot ka it sanggatos nga bugas halin sa guwa it among ginharian ag tumpukon sa among tieipunan it mga pagkaon,” sugo ni Haring Hamtik.
“Ha? Hay paalin kon indi ko masarangan?” bangdanan ni Amad.
“Indi ka makaguwa sa among ginharian,” may katig-a nga sabat it hari.
“Mahae nga Hari, patawara lang ako kon nakasaea ako kinyo,” nagatangis nga hinyo ni Amad. “Ginahueat eon eani siguro ako it akong mga ginikanan sa amon.”
“Indi ka makaguwa sa among ginharian hasta indi mo pagsundon ro akong ginasugo kimo,” matig-a nga hambae it hari ag pumanaw.
Owa it mahimo si Amad kundi magtinangis sa binit.
Pagkahin-aga gin-umpishan eon ni Amad nga maghakot it bugas. Kuntra man sa anang buot, apang owa gid imaw it mahimo, kinahangean nga sundon nana ro sugo ni Haring Hamtik, agud nga makaguwa imaw sa ginharian it mga tagasaw.
Apang mga pilang hakot pa eang si Amad it bugas, tinamad eon imaw it hakot.
“Dapat nga dasigon mo ro paghakot agud madali ka makaguwa iya,” hambae it magueang nga tagasaw nga inagyan imaw samtang nagapahuway.
“Ha? Sin-o ka gali?” pangutana ni Amad.
“Ako gali si Lolo Guyom,” sabat kana.
“Nagaoy eon abi akon it hinakot it bugas. Basi kon puydi nga buligan mo ako,”
“Ham-at gapabulig ka? Ako ngani owa it pahuway nga hinakot,”
“Gusto ko eo’t abi nga makauli sa amon,” nagatangis nga pakitluoy ni Amad. “Basi ginainusoy eon ako nanday Nanay ag Tatay.”
“Sayod mo, Amad maskin magueang eon ako, nagahinakot man gihapon ako it bugas.”
“Ham-a’t nagahinakot ka gid lang? dapat eani hay nagapahuway ka eon.”
“Iya sa among ginharian samtang may kusog ka pa, maghugod ka. Bawae kamon ro tamad, tanan kami iya nagahugod.”
“Ham-an.”
“Bangud para sa among mga inunga sa bilog nga ginharian. Agud may makaon ro tanan pag-abot ku tinguean.”
Nagtango-tango si Amad.
“Sayod mo Amad, mabuot ro among Rayna iya, si Rayna Suming. Puydi ka nga makahinyo kana it bulig, agud mapadasig ro imo nga kahilwayan iya sa among ginharian.”
“Aba, matuod.?” naghagan-hagan ro pamatyagan ni Amad.
Sa bulig ni Lolo Guyom, nakaistorya ni Amad si Rayna Suming. Ag bangud sa pakitluoy ni Amad, ginpromisa it Rayna nga maghinyo sa mahae nga Hari agud mapadasig ro ana nga kahilwayan.
 “Sayod mo, Amad, tanan kami iya hay nagabueoligan sa mga ueobrahon. Ginatapok namon ro mga tamad sa kagueangan, hasta nga magtaeang ag tukbon it mga sapat nga taeunon,” isplikar ni Rayna Suming.
Padayon eang sa pagpamati si Amad.
“Gusto mo baea nga matabo kimo ron?” pangutana ni Rayna summing.
“Ha! Indi,a,” perti nga balibad ni Amad.
“Kon imaw ron ro imong sabat, aywani ro ing ugali ngaron nga tamad. Kinahangean nga mangin mahugod ka, agud mapadasig ro imong kahilwayan. Ag indi ka eon pagtawgon nanda nga si Amad.”
“Sige ag abu gid nga saeamat, mahae nga Rayna, tinguhaon ko gid,” sabat ni Amad.
Bangud sa bulig ni Rayna Suming, ginpanabaan ro ginahakot ni Amad nga bugas. imbes nga sanggatos hay ginhimo nga baynte singko lang.
Nalipay gid it abu si Amad. Owa eon imaw nag-uyang it tyempo, eagi-eagi nga anang gin-umpisahan ro paghakot it bugas.

 “AGUY!” Nagtiyabaw si Amad sa sakit nga nabatyagan. Napan-uhan nana nga maabung mga tagasaw ro nagasugod sa anang mga alima ag batiis.
“Amad, naalin ka ay?” nakibot nga pangutana ni Egoy nga nagbugtaw eon man bangud sa singgit ni Amad
“Ginsugod abi ako it mga tagasaw,’ sabat ni Amad.
“Hala! Nakatuegan gali kita,” nadumduman nga hambae ni Egoy.
“Huo gali,” bumangon si Amad. “Mali eon, mauli ‘ta eon.”
“Ngani, utroadlaw eot-a paman,” hambae ni Egoy samtang nagatangda sa eangit.
Pag-abot ni Amad sa andang baeay, hay nagaumpisa eon it kaon it ilabas ro anang mga ginikanan ag igmanghod.
“O, Amad, basi sin ka naghalin?” pangutana it anang nanay.
“Nag-usoy abi kami it emang ni Egoy sa taeon, ‘Nay,” sabat ni Egoy.
“Hay basi utroadlaw eot a ra?” si Nanay na.
“A, nagtaeang abi kami ni Egoy, ‘maw nga hara eang kami kauli,” sabat ni Amad.
“Nagtaeang?” matsa nangawa nga hambae it anang tatay. “Mayad eani owa kamo pagkan-a it mga sapat nga taeunon.”
Nakibot si Amad sa hambae it anang tatay, nadumduman nana ro ginhambae ni Rayna Suming.
“Mayad eani ‘Tay owa kami pagkan-a,” sabat ni Amad.
Pumungko dayon si Amad sa lamesa ag kumaon.
Kat nagapahaom eon nga himuson it nanay ni Amad ro mga igdaeapat nga kinan-ansa lamesa pagkatapos nanda ga mga-ilabas hay nagpaeapit si amad.
“’Nay, pabay-i lang ro mga tako ag maeukong ngaron a. ako lang galling ro mahimos karon,” hambae ni Amad,
“A-ano?” nakibot ag nangawa ro nanay ni Amad.
“Huo, ‘Nay. Ag ako lang galling karon mahugas,”
“Dali eang baea…ham-at matsa inabot ka hingan it hugod kara a,” pangutana sa anang nanay.
“manami abi tuearon ro kahugod it msaw,’Nay,’ sabat ni amad.
“Ha! Paalin mo nasayran nga mahugod ro mga tagasaw?” pangutanga sa anang nanay.
 “Ha!, basta ,”Nay a,” sabat ni Amad. Agud indi ninyo ako pag-itapok sa taeon bangud sa akong pagkaamad.”
Nagtaean-awan ro mga ginikanan ni Amad.
“Hay, ano ro ing buot hambaeon dayon?” pangutana sa anang nanay.
“Umpisa abi kara, “Nay, akon eon nga tumanon ro inyong mga ginasugo kakon,” sabat ni Amad. “Ag matuon eon ako it mayad sa among mga leksyon sa eskuylahan,”
Naghiyum-hiyom ro nanay ni Amad. Ginpaeapitan imaw ag ginhakos