MAHIKAW Ag iba pang Matag-ud nga Sugilanon nga Akeanon ni Shur C. Mangilaya

MAHIKAW

Ag iba pang Matag-ud nga Sugilanon nga Akeanon

ni Shur C. Mangilaya

___________________________________________________________

MAHIKAW

KADA may panaw si Lolo Onyong, ana ako nga ginasampit. Matsa madueom eon abi ro anang panan-awan. Hambae ni Nanay hay eampas sitentahon eon si Lolo, ngani matsa mahinay eon maghueag. Halin pa nga naga eskuyla ako sa elementarya hasta makarong third year highschool eon hay padayon gihapon ako nga nagaminunot kay Lolo

Pagpanguma ro isaea nga pangitan-an ni Lolo Onyong. Ag kon owa it ueobrahon sa eanas hay nagabinakero imaw it ana nga daywang bilog nga anwang. Kon indi man hay nagadipara it anang kamaisan ag kasagingan sa bakueod sa tabok it suba. Naila ako magmunot kay Lolo sa bakeruhan, bangud pirme kami naga-ihaw it saging ag mais. Kon amat hay ginasakaan pa nana ako it butong. Mayad imaw nga manugsaka it niyog. Suno kana hay dati imaw nga mananggiti ag maabu ro anang mga suking  manugtangway nga paeainom it tuba. Mayad eon man ako isaea nga magsakay sa likod it anwang. Halin sa pagpaeungaeog, paggihit ag pagkug-ong it anwang hay magkaibahan kami ni Lolo, kapin sa adlaw nga owa ako it klase sa eskuylahan.

Isaea pa nga kabangdanan nga magkaibahan kami ni Lolo Onyong hay sa ana nga pagpamueong. Isaea nga mediko si Lolo. Ginakilaea imaw nga mayad nga siruhano sa among baryo it Bagacay. Bisan sa among banwa it Ibajay ag mga kaeapit nga banwa sa among probinsya it Aklan ag Antique.

Manugbueong si Lolo Onyong sa mga tawong nakaangkon it indi maeubtan nga mga masakit. Kapin sa mga sakit nga haeos indi sarang nga bueongon it mga duktor sa ospital. Bukon it ordinaryong mga masakit ro anang ginapamueong, kundi kat mga sakit kuno nga ginapatihang naangkon halin sa mga tawo sa taeon, tamawo, kapre, mangingilaw, agta, engkantado, mantiw, aswang, wakwak, sigbin, dwende, mueto, santermo ag maskin mga minueo it kaeag ag iba pang haeos makangangawa nga mga masakit. Pirme imaw nga may baeong eana nga pangbanyos, nga suno kana hay halin sa sambilog nga bunga it niyog, nga naga atubang sa sidlangan ag owa it mata. Ag eana nga halin kuno sa mabahoe ag dalitan nga sawa, nga makit-an eamang sa tunga it kagueangan.

Suno kay Tatay hay may kinaagman si Lolo, apang owa nana ginasugira. Maskin kuno ro mga maeain nga ispiritu hay sarang ni Lolo paeayason nga sumueod sa eawas it sangka tawo nga nagaumang-umang. Isaea man ka silangan si Lolo nga kon siin hay nakikit-an kuno nana ro mga nagaaeaging tawo sa taeon sa palibot. Ag kon gusto man kuno nimo nga makit-an ro mga tawo sa taeon ag mga engkantado, kapin pa kon udtro-adlaw, nagakasilom o tungang gabii, hay hilam-usan eang kuno nana ro imong uyahon it eana hay makita mo kuno sanda.

Kon amat hay ginadaea sa amon nga baeay ro may ginabatyag nga masakit. Kaibahan namon nga naga-istar sa baeay si Lolo. Ako abi ro panganay kamon nga magmaeanghod, ngani ako ro ginasaligan it akong mga ginikanan nga mag-iba kay Lolo kon may mga paeanawon. Kapin sa mga maeayo nga lugar nga ginahinyo imaw nga magpamueong.

Nagamunot ako kay Lolo maskin siin nga lugar. Kon amat ngani hay idto pa kami nagakatueog sa baeay it anang ginabuengan ag ginapakaon pa kami it manamit nga mga pagkaon it tagbaeay. Naila man ngani ako magmunot, bangud makaabot man ako sa eain-eaing mga lugar. Ginasugtan man ako sa akong mga ginikanan nga magmunot kay Lolo, basta owa eang kami it klase sa eskuylahan.

Sa kabuhayon ko eon nga pagminunot kay Lolo hay maabo eon ro among mga gineatas nga mga lugar. Kapareho it mga kanyugan, kasubaan, kaeanasan, kabukiran ag kagueangan.

Kon may nagapundo ngani nga saeakyan sa atubang it amon nga baeay, kaeabanan hay si Lolo ro gina-usoy. Bangud nagakangay kana nga magpamueong. Ag eagi-eagi man nga owa nana ginabalibari ro mga nagahinyo kana it bulig.

OWA pa nagasipaek ro adlaw, may nagausoy eon kay Lolo Onyong. Taga baryo it Cabugao suno kay Nanay. Owa pa man ako kaagto sa natungdan nga lugar, apang sayod ko nga kabukiran ag may kaeayuon halin sa amon.

Ginsueang si Lolo it tatay it unga nga anang pagabuengon. Samtang nagahimos si Lolo it mga daeaehon hay ana ako nga ginsampit nga magmunot. Nalipay man eani ako bangud gusto ko man nga makaagto sa natungdan nga baryo.

Haeos takearon ag pigado ro karsada nga amon ginaagyan. Malisod makaatraka ro motor bangud sa eapukon nga daean. Kapin pa nga daywang adlaw eon ro inuean. May kataason ro taeakearong bukid bago makaabot sa baryo it Cabugao. Haeos eapukon ro among mga siki ag batiis bago kami makaabot. Eagi-eagi nga naghugas kami sa tuburan.

Sa sueod it sambilog nga kwarto ro unga nga may sakit nga ginpakilaeang si Nato. Nagsueod sa kwarto si Lolo, kaibahan ro mga ginikanan ni Nato, samtang nagpabilin ako sa guwa. Nakit-an ko ro pagpaeapit ni Lolo kay Nato nga nagaeubog sa nakahathat nga banig sa saeog nga butong. Halin sa akong pungkuan hay pantaw ko sanda sa sueod. Ginpamuesuhan ni Lolo si Nato. Maangan-angan hay ana ako nga tinawag nga daehon ko kana ro mga gamit sa pagpamueong.

Sumueod ako sa kwarto ag nakit-an ko ro kahimtangan ni Nato. Sa bana-bana ko hay kapangidaron it akong igmanghod nga si Nenet nga naga dose anyos. Nagapaeamuea ag nagapangeamang ro kaeawasan ni Nato.

Suno sa mga ginikanan hay maeangas gid mat-a gali nga unga si Nato. Kon siin-siin nagawinarang, kapin sa mga malikot nga taeon. Nagpamiyawas kuno sanday Nato it anang mga kahampang sa kagueangan ku byernes it utroadlaw. Pagkagabii, sumakit eon ro anang tuhod ag nagapangatoe ro bilog nga kaeawasan.

“Tuubon ta lang imaw ra,” hambae ni Lolo.

Nagpabuoe si Lolo it pilang tuling nga dahon it mangga ag eangka, benditadong eukay ag bagoe it niyog sa tatay ni Nato. Ginbutang ni Lolo ro mga dahon ag eukay sa bagoe. Ginbutangan it insenso, kamanyang ag iba pa ag ana dayon nga ginbutanangan it eana ag ginsindihan. Ana dayon nga ginpapungko si Nato ag gintabukutan it haboe halin sa ueo hasta sa bilog nga eawas. Ginbutang ro pangtuob nga nagainaso nga maangtod ro hugom sa may siki ni Nato.

Kaabu-abo gid ang nabatian nga pagpasaeamat it mga ginikanan ni Nato kay Lolo. Bangud haeos naduea eon ro mga gueos-gueos ag nagpagsik eon ro kaeawasan ni Nato. Pinadaehan pa kami it sangka bayong nga mga balingka, eutong saging ag kapaya. Ag ginhatod euman kami ni Lolo it motor pauli sa amon.

SABADO it agahon, may nagsueang kay Lolo Onyong nga nagpakilaeang si Manang Inday nga taga sitio Ugod nga ginapabueong ro anang asawa. Nadumduman ko nga nakaabot eon ako sa natungdan nga lugar sa may kilid it bukid ag maeaka ro mga panimaeay.

Nakamunot eon man dati ako kay Lolo sa Ugod, tag nagpamueong man imaw. May unga kato nga naghaeok ro tuhod, kabangdanan nga indi makapanaw. Ginbueong ni Lolo ro natugdan nga unga paagi sa pagbutbot. Ag pagkatapos nga butbotan ni Lolo hay nagmayad man dayon ro unga.

Ginpangutana ni Lolo kon ano ro natabo. Ag ginsugid man ni Manang Inday ro mga nagtaliwan nga mga gin-obra sa anang asawa, bago nakaangkon it masakit. Sa pagkasayod ni Lolo hay eagi-eagi imaw nga naghimos it mga gamit.. Ag ana man ako nga ginhinyo nga ibhan nakon imaw. 

Sa likod-baeay namon kami nag-agi. Nagbaktas sa pilapil it kaeanasan, bangud malibot pa nga may kaeayuon ro saeakyan kon sa karsada kami maagi. Naabutan namon nga nagapungko sa bangko ro asawa ni Manang Inday. Ginpapungko kami ni Lolo sa sueod it may palaylay nga kusina. Nagpakilaea ro eaki nga si Manong Imon ag ginsugid kay Lolo ro mga ginabatyag nga masakit.

Suno sa sugid ni Manong Imon nga nakabatyag imaw it masakit pagkatapos nana nga magpanghawan sa mga malikot nga lugar sa ginabuytan nga eugta sa sikwayan it bukid. Apang pagkagabii hay nalisdan eon imaw mag-ihi ag nagsinakit ro pus-on. Ngani daywang adlaw eon kuno imaw nga owa kaobra ag kabakero it anang mga baka ag anwang.

“Tawasan ta lang,” hambae ni Lolo.

Nagpabuoe it kandila, kutsara ag tubi sa maeukong si Lolo kay Manang Inday. Pagkabaton it kandila hay ana dayon gin-utod ag ginbanyos kay Manong Imon. Banyos nga pa krus sa dahi, dungan-dungan, likod it daeunggan, pulso it alima ag siki, euta-euta it butkon ag batiis, tuhod, siko, alima, siki, sueoksukan, ag pus-on samtang nagapangamuyo.

Ginbutang ni Lolo ro ginbanyos nga kandila sa kutsara ag gindaang sa kaeayo it nakasinding sambilog pa nga kandila hasta matunaw. Tapos ana dayon nga pinatueo sa maeukong nga may tubi. Nangawa kami tanan bangud ro kurte it ginpatueo nga kandila sa tubi hay nagbilog nga matsa maisot nga mga tawong pasiliw ro ueo. Naghambae dayon si Lolo nga sanda ro mga tawo sa taeon nga nagamalit kay Manong Imon.

Nagtueokan ro mag-asawa.

Nagpadayon si Lolo sa pagtawas sa pangaywa nga bahin. Kapareho man sa una ro anang ginhimo. Ag ro nagtuhaw sa pangaywa  nga tawas hay matsa kurte man it mabahoe nga puno nga may maeambo nga mga dahon. Naghambae si Lolo nga sayod eon nana kon sin-o ro naghimo sa ginabatyag ni Manong Imon. 

Sa pangatlo ag ulihi nga pagtawas hay malimpyo eon haeos ro tueo it kandila ag owa it nagbilog nga kon ano nga kurte. Gin-impon ag gintumok dayon ni Lolo ro mga kandila nga ginpatueo sa maeukong. Ag ginbanyos dayon nana sa mga parte it eawas ni Manong Imon, idto man sa mga ginbanyusan nana kaina, eabi eon gid sa may pus-on. Naghambae si Lolo nga maduea eon ro ginabatyag ni Manong Imon. Ag nagbilin si Lolo nga dapat nga mageaong anay sa mga tawo sa taeon bago magpanghawan eabi eon gid sa mga malikot nga lugar.

Nagpasaeamat gid it mayad kay Lolo ro mag-asawa. Nakita ko nga may gindawat nga kwarta si Manang Inday kay Lolo. Ag suno man sa akong pagpangutana dati kay Lolo, nga rong mga ginatao kana hay owa nana kinakabig nga bayad kundi ginatawag nana nga sanag.

ISAEA ka agahon. ginpatawag ako ni Lolo halin sa hampangan, bangud may amon euman nga paeanawon sa pihak nga baryo. Nagahueat ro isaea ka eaki sa may kotse. Nadumduman ko kabii nga naabutan ko si Lolo sa baeay nga may kaistorya nga mag-asawa.

Pag-abot namon sa pihak nga banwa hay nasayuran ko nga nagapabugsok gali it bag-ong mabahoe nga baeay ro nagsueang kamon. Haom eon ro mga kinutkot nga eapok agud pagabugsukan it haligi nga pagabuhusan it semento.

Nagatinan-aw eamang ako sa binit samtang si Lolo hay nagalibot-libot sa mga kinutkutan nga eugta. Sayod ko nga anang ginahalin ro mga tawo sa taeon ag tamawo nga nagatiner sa nasambitan nga lugar it bag-ong ginapaugdukan nga baaey. Pilang beses eon man ako nga nakamunot kana kon may mga bag-ong nagapabugsok it baeay. Ana nga ginahalin ro anang mga pinueot nga eapok halin sa ginapabugsukan, ag ginapilak sa malikot nga taeon sa bukon eon gid man it maeayo nga lugar. Ag pagkatapos hay gin-umpisahan eon dayon nana ro pagdaga sa mga kutob it ginabugsukan it haligi.

Sa kada ginabugsukan it haligi hay may ginabutang si Lolo nga sinsilyo nga kwarta, euy-a, pusa nga taku, buyo, apog, bunga ag benditado nga pinuksi nga eukay it niyog ag iba pa. Suno kay Lolo hay ginauna nanait pabugsok ro ueohan nga haligi bago ro sikwayan. Agud mapaeayo sa mga dimalas ag kaeainan ro nagaistar sa bag-ong baeay. Pagkatapos ana dayon nga dagaan ro mga buho, paagi sa pagpatueo it eab-as nga dugo halin sa sadsad nga bisayang manok. Suno kay Lolo hay sadsad ro tawag sa manok nga haeos puti tanan it bueboe, tuktok, himbis sa siki ag kamaeos. Pagkatapos nana nga dagaan ro mga buho hay eagi-eagi nga ginabuhusan it hinalo nga semento ag baeas ro may nakahaom eon nga saesaeon nga haligi it mga trabahador. Dapat gid kunay Lolo nga utroadlaw gid himuon ro pagbugsok it mga haligi. Ag indi pagtabunan ro silak it adlaw nga nagaigo sa haligi samtang nagabuhos. Tag indi dapat maeandungan it andang mga anino ro buho it haligi nga ginabuhusan. Agud mapaeayo man kuno sa madueom nga pagpangabuhi ro mga nagaieistar sa bag-ong baeay.

ISAEA ka hapon, ginsampit ako ni Lolo bangud may ana kuno nga ginabueong sa may sitio Suong sa tabok it suba. Nagdaea imaw it eana sa maisot nga bote ag maisot nga puyo nga ana ginasudlan it mga bagay nga ginagamit nana sa pagpamueong.

Indi eani kunta magsugot si Nanay bangud hapon eon ag basi magab-ihan kami. Kapin pa nga nagabinunok ro uean, basi kuno magbaha ro suba, ngani kon puydi hay hin-aga langkuno it agahon. Pero naeuoy gid abi si Lolo sa nagahinyo nga buengon ro anang unga nga nagpakilaeang si Tay Puling. Ngani nagpadayon kami it paagto kanday Tay Puling.

Owa it mahimo si Nanay. Bangud sayod ko nga kon magdisisyon si Lolo hay sigurado gid nga indi mapunggan. Kapin kon ginahinyo imaw nga magpamueong hay eagi-eagi nana nga ginaagtunan maskin pa may anang ginaobra.

Nagpanaw kami ni Lolo, kaibahan ro nagsueang nga si Tay Puling. Matuod gid man gali nga nagatubu ro tubi, bangud nagaeanab-eanab eon ro suba. Maeubog eon ag may nagaanod nga pilang gamo ag maintok nga kahoy. Pero padayon gihapon kami nga nagtabok. Ginabuytan namon ni Tay Puling si Lolo. Makusog eon ro tubi bangud nagaamat-amat eon nga nagabaskog ro sueog it suba.

Pag-abot namon hay eagi-eagi nga ginpamuesuhan ni Lolo ro unga ni Tay Puling nga nagaeubog. Maeuya kon maghueag, eusot ro mata, nagapangeangsi, nagasinueuka ag padayon nga nagainuwang. Suno sa asawa ni Tay Puling hay nagasinaeapo ro andang unga halin pa kaina. Sa bana-bana ko hay nagapangidaron it waeong dag-on.

“Ulian lang naton imaw ra,” hambae ni Lolo.

Nagpangayo si Lolo kay Tay Puling it itlog it bisayang manok nga owa pa maeumeomi nga inug-bilid sa unga. Ginbanyusan nana it pa krus it euy-a ro unga sa may dahi, dungan-dungan, puno it daeunggan, pulso it alima ag siki, euta-euta it butkon ag batiis, tuhod, siko, alima, siki ag sueoksukan. Ginbanyusan man nana it pakrus ro itlog it euy-a. Ag ginbutang sa may sueoksukan samtang nagakaya ro unga.

Mga pilang minuto gid man ro nagtaliwan ag ginbuoe dayon ni Lolo ro itlog sa sueoksukan it unga. Ginpusa dayon nana ro itlog sa taku. Napan-uhan namon nga wasak ro dueaw it itlog ag may nagakalhit nga puea.

Naghambae si Lolo nga sugong eon gid-a ro pamatyag it andang unga, bangud ginaunayan it aswang. Kabangdanan nga nagaeubid sa sakit it tiyan ag nagainuwang. Mayad eani kuno nga ginbilid eagi ag owa eon paghueata pagkahin-aga, bangud basi indi eon maabutang buhi ro andang unga pagkaagahon.

Gindawat ni Lolo ro taku nga ginpus-an it itlog kay Tay Puling ag ginsugo nga ipilak sa kaeayo it dapog. Suno kay Lolo hay indi eon mahawag ro mag-asawa, bangud nasayuran eon nana kon sin-o ro naghimo sa andang unga. Magapaeagiw eon kuno ro nasambit nga maeain it ginhawa ngato ag sigurado eon nga magamayad ro andang unga.

Naumpawan eagi ro unga bangud nagpae-at eon it tinangis. Nakabangon eon ag nagakaon it einugaw. Nagpasaeamat gid it husto ro mag-asawa kay Lolo. Ginbanyosan pa it eana ni Lolo sa tiyan ro unga bago kami mageaong nga mag-uli.

HINDUNA eon nga gabii ro mahikaw nanday Tiya Egling hambae ni Nanay. Nadumduman ko euman ro mga manamit nga mga pagkaong ginahanda nanda kada magpamahikaw. Halin pa it maisot pa ako hay may mahikaw eon sanday Tiya Egling.

Suno kay nanay nga ro paghiwat it mahikaw kada buean it Oktubre hay isaea ka pagpangamuyo, pagpangayo ag paghinyo sa mga kaeag it kapamilyang nagtaliwan eon sa pihak nga kinabuhi. Agud indi eon pagmue-on ag pagdueagon it mga kaeag ro nagakabuhi nga naaywanang mga kapamilya sa sueod it panimaeay. Ag indi eon makaangkon it mga masakit ag mapaeayo sa mga maeain nga kahimtangan. Isaea man ka paagi agud makapahuway ag maghimunong ro mga kaeag sa pihak nga kinabuhi. Kapin pa nga nagapahilangop ro kaeag-kaeag hay mangin malipayon kuno ro andang mga kaeag kon nakahiwat it mahikaw ro nagakabuhi nga mga pamilyang inaywanan sa ibabaw it kalibutan.

Samtang nagatunod ro adlaw hay magkaibahan kami nga nagpanaw nanday Lolo Onyong, nanay ag daywang igmanghod nakon nga sanday Toto ag Nenet. May kaeayuon ro baeay nanday Tiya Egling halin sa amon. Sa pihak pa sanda nga baryo, sa may sitio Pangpang. Maagi pa sa mga kanyugan, kasagingan ag nagaeatay pa sa eatayang putoe nga puno it niyog sa may sapa bago makaabot sa anda.

Human sa butong ag pawod ro baeay nanday Tiya Egling. Pagsaka namon sa andang baeay, hay nakahathat eon ro banig sa saeog nga bitlag. Nakahaom eon ro mga nakasagda. May daywang bisayang manok nga einaga it bilog, nga nakabutang sa pihak ag sa pihak. nga owa pag-utdi it tuktok ag kamaeos, nga suno kay Lolo Onyong hay agak ag mus-an. Haeos kada pagkaon nga nakasagda hay may kakapid sa pihak. May mga kapid nga pinais nga mabahoe ag maintok, may humay sa maeukong, may tuba sa baso, may mga buyo, apog ag dinubea nga pito ka tabako. Sa kilid hay may pinutos it panapton nga itom, nga suno man kay Lolo hay mga eambong it bilog nga pamilya nanday Tiya Egling.

Pila malang ka tawo ro nag-aeagto. Haeos mga kaigbataan namon nga kaeapit baeay nanday Tiya Egling. Kami lang man ro andang ginahueat, eabi eon gid si Lolo Onyong agud maumpisa eon dayon it pagpangadi. Si Lolo ro nagahimo it ritwal nga paghaead sa mga kaeag, samtang si Nanay ro nagadumaea sa pagpangadi. Ag dapat gid gali nga bago mag-umpisa hay nakasaka eon sa baeay ro mga tawong nagapasakop it pangadi. Bangud kon ulihi ka it abot ag owa masakop it pag-umpisa it pangadi, hay indi ka anay makasaka sa baeay.

Samtang nagapangadi hay nakapalibot kami sa nakahathat nga banig nga may mga sagda. Si Lolo Onyong hay sige man ro pagtuob palibot sa mga nakasagda. Haeos ro tanan nga mga sagda hay ginapuknitan it sangkuro ni Lolo ag ihueog sa eusat, samtang ginahingaeanan ro mga kaeag. Ag bago matapos ro pangadi hay may ginakumkom si Lolo, ag ana dayon nga isabya sa tampaan, samtang nagahinambae nga indi ko man haeos maeubtan.

Ro akon nga ginahueat-hueat hay ro pagkatapos it pangadi, bangud sayod ko nga kaean-an eon dayon. Ro sa pihak nga ginhaead nga mga pagkaon hay para kanday Tiya Egling. Ag ro sa pihak hay para kamon tanan nga mga nagpasakop it pangadi. May dugang pa gid nga mga pagkaon halin sa kusina, kamana it tinuea nga bisayang manok nga gineupsan it kapaya. Haeos nagaaeagawan kami nga mga igkampuran sa nakadat-on nga mga pagkaon. Matsa owa ako it kabueosgan sa atubang it manamit nga nakahaead nga mga pagkaon. Ginadipara gid it husto nanday Tiya Egling ag asawang si Tiyo Saldo sa pagkaon si Lolo Onyong.

Mauli kami nanday Lolo Onyong, nanay ag mga igmanghod nga haeos nagaeapnaag eon ro kadueom sa palibot. May ginabitbit pa si Nanay nga sangka plastik nga mga pagkaon. nga gintao ni Tiya Egling. Ginhatod kami ni Tiyo Saldo sa may eatayan sa sapa nga dueonan it daywa ka baryo. Ginapahayagan ni Tiyo Saldo it muron ro amon nga daean sa may kanyugan. Pag-abot sa may sapa hay kinahangean nga maeatay euman kami sa eatayan nga niyog. Sarang namon ni Nanay nga eatayon ro eatayan, apang si Lolo ag ro daywa ko nga mga igmanghod hay ginabuligan pa ni Tiyo Saldo. Ag kon nakaeatay eon ro tanan sa pihak hay mapahuway anay kami it madali eang. Maeaong eon dayon si Tiyo Saldo nga magbalik sa anda. Kami lang dayon mapadayon it panaw. Akon dayon nga paeapitan si Lolo ag samtang nagaagbay imaw kakon hay amon euman nga gin-umpisahan ro may kaeayuon pa nga paeanawon ■

Ro Matag-ud nga Sugilanon ngara hay nabaehag sa ANI 39, The Human Body Issue, 2013-2014. The Philippine Literary Yearbook ng Cultural Center of the Philippines.

DAEAYAWONG AKEANON ni Padayon Akeanon

DAEAYAWONG AKEANON

ni Padayon Akeanon

Ro imong bisaea hay ginsaea

Ag gintiin ro dagkot sa among paminsaron

Gintigis ro matin-aw nga pamisaea

Sa among mga tagipusuon.

Ro imong mga haeambaeunon hay ginhipigan

Ag ginhamno sa among mga kaugalingon.

Bugae namon ag dungog

Nga may among pinaeabi nga Akeanon.

Ginadayaw namon ro among mga ginahambae.

Padayon namon nga paeambuon, paugbuson,

Ag pabueakon it matimsog ag maghaead

It bugana ag matimgas nga eamigas.

Kabay pang magasabeag sa tanang Akeanon

Ag maangkon ro bueawan nga pageaom

Sa atong ginaabi-abi nga paeaabuton.

TAMBAYAN NAMON - MARY SHIEY M. MANGILAYA

TAMBAYAN NAMON

Gabaktas ako halin sa amon

Mapaliwa-liwa kunakon

Napaagi ko sa isaea ka puno

Akon anay tinueok bago pumungko.

Kato harang puno hay tambayan

Hara among number one nga panaguan

Kon kami hay ginasugo

Madiretso iya ag manago.

Pinangaeanan namon nga pangaywang biyawas

Sa binit imaw it karsada ag maeapit sa eanas

Abu kami iya nga gasinakeat

Ro short ngane it iba hay nagkaeabikrat.

Maangan-angan ako hay matindog eon

Agud mauli eon ako sa amon

Kaabu-abu gid-a iya ro natabo

Kara gatan-aw ako sa putoe nga puno.

Pangaywang biyawas nga pirme namon ginatambayan

Kara hay indi haeos makilaea ag pinabay-an

Bisan nagbinahoe eon haeos kami

Ro tambayan ngara owa gihapon malipati.

- MARY SHIEY M. MANGILAYA

Grade 9 – SPA ( Special Program for the Arts )

Ibajay National High School

Colong-colong, Ibajay, Aklan

SAEAMAT GINUO - SHARLYN J. MANDIN

SAEAMAT GINUO

Saeamat Ginuo sa bag-ong trabaho

Nga imo gin-aman kakon umpisa pa kato

Matuod gid sa akong kabuhi ikaw ro nagaplano

Owa ka nagakueang sa imong mga tumueuo.

Isaea ako nga empleyado sa airline gatrabaho

Sang adlaw sa airport, gahueat it eroplano

Kalipay ko gid magatao it manami nga serbisyo

Sa akongg kaibahan, eabi gid sa pasahero.

Owa ko gid huna-hunaa nga akong handum hay matuman

Nga para sa akong pamilya, eabi eon gid sa ang ginikanan

Owa ako it ibang ginaisip kundi among kamaeayaran

Ngani ako nagtinguha ag akon gid himueatan.

Akong tagipusuon sobra nga malipayon

Pangamuyo nasabat ag akon gid naangkon

Saeamat Ginuo sa sobrag kamayad mo kakon

Angay ag bagay Ka gid, daeayawon ag pagasimbahon.

- SHARLYN J. MANDIN

Si Sharlyn J. Mandin hay natawo ag nagbahoe sa Bagacay, Ibajay, Aklan. Nagtapos it Bachelor of Science in Tourism sa Aklan State University, ASU Ibajayy campus. Nangin associate editor it “The Panicle”, the literary folio of ASU. Makaron imaw hay nagatrabaho sa Cebu Pacific Air bilang isaea ka customer service agent.

SI MANANG - GEZELLE D. SOLIDUM

SI MANANG

Hahay Manang, Manang, san-o ka pa baea gabag-o?

Maskin man kunta sang adlaw eang ho!

Ing ugali gid-a ngaron ang natamaran

Gwapa ka man kunta galing makangieidlisan.

Pag-abot mo abi sa gabii

Mapan-uhan mong gaihapon kami

Makaon ka eang dayon

Maskin mag-ilis ‘di eon matatapan dahil sa pagkaon.

Pag-abot man it hieimusan

Panawan mot-a dayon

Ay! Abaw Manang

Tama baea ing naobra ngaron?

Madiretso eot-a abi ikaw sa sala

Aywanan mo eat-ang dayon isaea

Kon indi ka pa pag singgitan it “ Manang himosa ra”

Indi ka pa mag-agto sa kusina.

Pag-abot man nga suguon mo ako

Kon indi magtuman pikton ra ueo

O kaya ‘di sapakon it haraong gabii

Manang man makaron kat-ing abi?

Pati man ang manghod nga sambilog

Bakas mo sunlugon nga puti it itlog

Hueata eang baea nga magtaas

Basi ikaw eang kana maeagas.

Kon ikaw man may pagkaon, paibuton mo anay kami

Bago man makasamit kinahangean tumanon ka pirmi

Pangutanan eang …magueang ka gid man namon?

O sadya ka eang man nga inampon?

- GEZELLE D. SOLIDUM

                        Laguinbanwa, Ibajay, Aklan

AY, ABAW! - LOVE TORRES

AY, ABAW!

NONOY : Unga ka pa Inday Tranglalay nga gintandaan ko,

     Maabung istorya akong nabatian nahanungod kimo --

     Kon ano ka kagwapa, matsa manyika ro itsura mo

     Ag nabihag mo gid ro akong tagipsuon umpisa kato.

INDAY : Sin-o man nga tunto ro nagsugid kimo

    Nahanungod sa itsura ko?

    Pasensya lang anay Nonoy, amigo,

    Malinghod pa gid ako.

NONOY : Maeayo pa nga lugar, Inday ro kong ginhalinan,

     Umpisa pa sa San Joaquin nga biyahe paagto it Aklan;

     Ag maabu nga bueak akong nakit-an

     Pero solo mente, ikaw eang Inday ang nailaan.

INDAY : Pasensya lang anay, Nonoy, amigo,

    Indi pa ako makatao it oras kimo,

    Tan-awa lang idto sa pihak nga baryo

    Basi makakita ka it makapalipay kimo.

NONOY  : Agud magpati ka kakon Inday,

      Nagpanindahan ako sa banwa it Ibajay --

      Hara, batuna ro pinakamatam-is nga baruray

      Ag napueong pasong nga paeay.

INDAY : Haron man lang ro ing binakae para kang?

    Kaeayo ro San Joauin nga imong ginhalinan,

    Baruray ag napueong pasong nga paeay eang?

    Sus! Nagkanugon ka eang it imong kamanggaran.

NONOY : Batuna eon, Inday ro akong regalo --

     Tanda it paghigugma nga ginahaead ko;

     Dueaa ro imong mga sintemyento,

     Dawata ro akong alima nga tuo.

INDAY : Pasensya lang anay kimo, Nonoy,

    Naeubtan ko ro imong kagaoy ag pag-usoy;

    May nabatyag ako sa imong pagpanaghoy

          Ugaling bukon it paghigugma kundi kaeuoy.

- LOVE TORRES

SanAg11.

Salamat, Lord! Natapos ko na ang introduksiyon ko sa SanAg11. Grabe. Marami pa ang dapat sulatin bago matapos ang buwan ng Agosto. Pagod ako ngunit masaya. Wala akong karapatang magreklamo. Heto ang huling bahagi ng aking introduksiyon--

"Bakit Tayo Nagsusulat ng Kuwento?

O bakit tayo nagsusulat? Ito ang pinakamahalagang itinatanong ko sa aking mga estudyante sa mga unang araw ng klase namin sa malikhaing pagsulat. Paboritong tanong ko rin ito sa mga small group discussion namin sa Iyas National Writers Workshop. Sa tingin ko kasi dapat klaro ito sa bawat manunulat, lalo na sa mga batang manunulat, upang magkaroon ng makabuluhang patutunguhan ang kanilang pagsusulat.

Bakit tayo nagsusulat? Simple palagi ang sagot ko: Dahil tao tayo.

Noong nagsisimula pa lamang akong nagwo-workshop kay Tito Leo (si Dr. Deriada), palagi kong naririnig sa kaniya na ang literatura ay tungkol sa “significant human experience” at ang isa sa mga mahalagang bagay na iniaaalay sa sa atin ng pagbabasa ng literatura ay ang “vicarious experience.” Hindi ko nakakalimutan ang mga ito hanggang ngayon. Ito ang gumagabay sa akin sa pagsusulat ko, sa pagiging kritiko ko, sa pagtuturo ko, at sa pag-edit ko ng mga antolohiya kagaya nitong SanAg."

Ang 12 na Maikling Kuwento:

Ilahas / Leoncio P. Deriada
Balay sang Monyeka / Alice Tan Gonzales
Tuko / Mechelle Salinas Centurias
Paghaead / Shur C. Mangilaya
Venerable Sister / Rolando Saldana
Verbo / Kristian Sendon Cordero
To the Town Hall / Jude Ortega
Norebang / Genevieve L. Asenjo
El Dorado / Oscar P. Solapco, Jr.
Midnight Lovers / Maynard Manansala
Mga Balud / Felino S. Garcia, Jr.
Ang Pintor / John Iremil E. Teodoro

KABAY PA - PADAYON AKEANON ( 2 )

KABAY PA

May mga gabii nga indi ako makatueog

Samtang nagatinabukot it kadueom ku gabii.

Ginahakos ako it meamig-eamig nga tun-og

Ag ginahameos it mahagan-hagan nga hangin.

Samtang ginahuna-huna ro akong kahimtangan

Nagaeugad sa akong panumdoman

Ro mga inagyan nga paghimueat ag pagtinguha,

Ro mga kalisod ag pag-antos sa kabuhi.

Ginabinag-binag it akong paminsaron

Ro isaea ka butang nga nagasaeot

Ag nagaeupig sa akong kalipay ag kalinong.

Apang padayon ako nga nagahimakas

Nga atubangon ro kasubo sa pagpangabuhi.

Tinguhaon ko nga tungkaron ro utbong it kalisdanan

Padayon ako nga magahueat ag magasalig

Nga may magadawat ag maghakwat kakon

Paagto sa nagaabi-abi nga kahayag it pageaom.

-      PADAYON AKEANON  ( 2 )

BAKASYON SA BARYO ni Love Torres

BAKASYON SA BARYO

ni Love Torres

Bakasyon, pinakapaborito ko nga mga inadlaw it dag-on.

Siyempre, paghinampang ag winarang eang ro ieisipon

Medyo pahuway-huway anay sa pagtuon

Tion man nga matsa naga -“reunion”.

Indi ko malipatan ag akon nga ginakahidlawan

Ka’t sa eanas kami tanan hay magkaibahan

Mga ginikanan, lolo, lola, tiyo ag katiyahan

Gaihaw it mais ag gainistorya it mga kaumangan.

May adlaw man nga pakwan man ro among ginbanatan

Sa idaeom it puno it mangga kami nagpamungkuan

Si Tatay ag ro mga tiyo ma’t a hay may kinilaw nga tulisan

Gintirnuhan it tuba sa andang  ordinaryong  tagay-tagayan.

Kami ma’t a nga mga kaungaan,

Todo-todo ma’t a it hala hinampang.

May gapaeupad it buradol, may gaienagsan

Hala warya sa maeapad nga kaeanasan.

Kanami ta ki nga dumdumon ag batyagon

Ro pangabuhi sa baryo kun bakasyon.

Di man kaangay it mga manggaranon

Pero iba ro kalipay nga dueot sa tagipusuon.

TAMA NGA PAGHIGUGMA SA SAEA NGA TYEMPO (RIGHT LOVE AT THE WRONG TIME) - JASMIN CALIZO-VARGAS

TAMA NGA PAGHIGUGMA SA SAEA NGA TYEMPO

(RIGHT LOVE AT THE WRONG TIME)

Dag-ong Dos mil dos
Kat si Bebe hay disesyete anyos
May nakilaea nga eaki mataas ag mahipos
Sa simbahan it Panayakan unang ginpakilaea
Ni Manang ag Manong imaw sa kada isaea.

Umpisa kato si Gaga ag Bebe hay nagsueoeatan
Tungod ro celfon kato hay ‘wa pa nauso man
Ro "effort" nga ginatawag hay siguradong may kapuslanan
Dahil makita mo gid kung sinsero ka gid man.

Kada unang Sabado it buean haron malang ro tiempo nga sanda hay magkit anay
Eksayted gid nga magkita ag mag inistoryahanay
Makatyempo pa hay mag-holding hands gid it mabuhay
Tungod mabuhay gahueat para makilit anay.

Unang paghigugma ni Bebe imaw nga grabe gid sa pag intindi
Sueat ag mga card naga ubra gid permi
Para itao kay Gaga kung oras eon it andang pagkita.

Nagadaeagan ro binuean sanda hay naging mag-on
Abu ro nalipay tungod manami gid sanda tan awon
Marso 27 it nasambit nga dag-on.

Pagkatapos it ap-at nga dag on si Bebe ag Gaga hay graduating eon sa kolehiyo
Nakaubra it butang nga ‘wa gid naga ginpainu-ino
Sa mga ginikanan malisod batunon ro natabo.

Pero si Gaga ag Bebe hay nagtinguha
Agud maipakita nga owa sanda magsaea
Pakon sa tempranong edad sanda nag asawa
Makabig man gid nga manami ro andang pag-iba.

Tama nga paghigugma sa saea nga tyempo
Makaron may unga eon sanda nga tatlo
Si Gaga hay isaea eon ka maestro
Manami nga pagpangabuhi ag gahigugmaanay it igsakto.

Ro paghigugma owa it ginasukat
Ngani sa pag asawa ro gugma ag Ginoo ro sentro gid dapat
Pakon malisod, kung ro pag iliba hay hamuot ag naga kasugot...

JASMIN CALIZO-VARGAS
BEEd Aklan Catholic College

BUKO’T SAPAT, BUKO’T TAWO Hut-on it mga Pang-ungang Binaeaybay ni Shur C. Mangilaya

BUKO’T SAPAT, BUKO’T TAWO

Hut-on it mga Pang-ungang Binaeaybay

ni Shur C. Mangilaya

KAEAS – KURAS

_____________________________

KAEAG-KAEAG

Nailaan namong magmaeanghod

Kon mag-abot ro kaeag-kaeag.

Bangud makasamit euman kami

It manamit nga mga handa ni Nanay.

Puto, beko, bingka, kumbo, ibos, pinais,

Huwad-huwad, einaga nga manok ag iba pa.

Ginadasag ni Nanay ro iba sa altar,

Sagda sa mga kaeag it among kalolohan,

Nga suno kay nanay hay nagaduaw sa baeay,

Kapin nagapahilangop eon ro gabii.

Pagkatapos makapangadi si Nanay,

Hay ginahueat namon ro nagapangaeag-kaeag.

Nagakinupag dayon kami kon makabati

It limog it kaeag nga matsa halin sa idaeom it eugta.

Kapin kon makit-an namong nagapasueod sa tampaan,

Nga nakasuksok it makahaeadlok nga maskara

Ag mahabang umog ag gunit nga eambong.

Nagadinaeagan kami pasueod sa kwarto

Ag mahipos nga nagapinaniid kami sa tampaan,

Samtang nagabuoe it dasag sa altar

Ro nagapaeangurog nga alima it kaeag.

Apang kon mapan-uhan ngani nana kami

Nga nagatiid hay gulpi kaming pahadlukan,

Ngani nagakinupag euman kami

Sa sueod kon siin-siin eang magsil-ot

Ag magpinanago it mayad sa binit!

_________________________________

YAWA-YAWA

Agahon pa eang hay nagahueat eon

Kaming magmaeanghod sa karsada.

Nagasieinggitan kami pati ro ibang mga unga,

Kon makit-an eon namon nga nagabaktas

Pahilangop ro nagapanong nga mga yawa-yawa.

Nga halin pa sa pihak nga baryo.

Apang kon maeapit eon eani sanda,

Hay nagakinupag kaming magmaeanghod

It dinaeagan pasueod sa among baeay.

Nakasuksok ro mga yawa

It mahabang eambong agmay takeob ro ueo

Nga maskara nga human sagunot it niyog.

Makahaeadlok ag maisog ro mga itsura.

May bitbit nga kahoy nga ginkurtihan

It sanduko, bangkaw, sanggot ag iba pa.

Ngani nagapinanago kami it mayad sa kwarto.

Mahipos nga maglingling sa bintana

Ag panid-an ro ginahimo it mga yawa.

Suno kay nanay nga ro ginhalinan

It paghiwat it yawa-yawasa among banwa

Hay halin sa istorya sa Biblia.

Nahanungod sa mando ni Haring Herodes

Saanang mga suldado nga ginapatihan

Nga mga sinakpan it yawa nga usuyon

Ro bag-ong tawo nga Mesiah nga si Jesus.

Ngani bangud sa nasambit nga sugilanon

Hay ginasaueog ro yawa-yawa

Pagkataliwan it tatlong adlaw it paskwa

Ro pag-usoy sa eapsag nga si Jesus

Itmapintas nga mga suldadong yawa,

Sa mga pamaeay sa amon nga banwa.

_________________________________ 

SILOM

Silom, ginsugo ni Nanay nga magbakae

It gas sa baraka si Manong.

Bangud may kaeayuon ro baeaktason,

Indi magpanaw nga isaeahanonni Manong.

Ngani nagapaiba imaw kakon

Ag indi ko man mabalibaran.

Haeos gadukot gid ro among eawas

Samtang nagapanikangon sa daeanon.

Nagadasig ro amon nga pamanaw

Kapin kon nagapauli eon kami.

Gulpi kami nga nagapundo

Konmakabati it piit it gangis.

Basi haron eon baea ro mantiw,

Hambae ni Manong samtang nagaagbay kakon.

Naga-iswag man dayon kami kon makakita

It nagaigpat-igpat nga siga it aninipot.

Basi haron eon baea ro mueto,

Hambae nakon samtang gahawid kay manong.

Napan-uhan ko nga nagahugot ro bueoytan

It mga alima namon ni Manong.

Nagatahaw eang ro akong kueba

Kon sa ugsaran eon kami it among baeay.

Apang maskin sa sueod eon kami it kurae,

Hay hugot man gihapon ro akong buyot

Samaeamig nga alima ni Manong!

________________________________

NAGOB

Kon amat hay nagob eon

Kon magkatueog kami ni Manong.

Ag haeos kami lang daywa ro bugtaw.

Nagadutdot ako kana sa eugban,

Kapin paeong eon ro iwag

Ag nagaeapnaag eon ro kadueom

Sasuoed it among baeay.

Nagatinabukot kaming daywa it haboe

Kon makabati it kara it paka,

Piit it gangis ag banghoe it ayam.

Basi baea nagapahilangop eon ro kapre,

Hutik kakon ni Manong.

Gulpi kami nga nagakueopkupan,

Kapin makabati it kutu-kutu it tiktik

Ag mabaeos dayon ro wakae it wakwak.

Suno abi sa sugilanon ni Nanay

Nga ro tiktik hay isaea ka aswang.

Ag ro wakwak hay manananggae.

Maskin natag-ihi eon kami ni Manong

Hay ginapunggan eang namon.

Nagakaduea eang ro among kueba,

Kon ginabueahaw ro gabii it ingaw

It daywang kuring nga nagaeinagsan.

Bangud sayod namon nga nagabugtaw

Sakasangag sanday Nanay ag Tatay.

________________________________

UGSAD

Manami kon ugsad sa gabii

Bangud sinaaw ro palibot.

Ngani pagkatapos namon it ihapon

Hay nagaaeayatan kaming magmaeanghod

Ag ro mga katubo namong kaeapitbaeay,

Nga maghampang it panaguan.

Nagapinanago kami sa mga puno

It kahoy, niyog, saging ag mga pananom.

Haeos owa gid kami it kagauyan.

Maskin ginatawag eon kami ni Nanay

Nga kon mahimo hay mag-uli eon,

Hay nagpabungoe-bungoe eamang kami.

Apang kon magsinggit eani si Nanay

Nga basi gumuwa eon baea

Ro tudlo it datuag mangingilaw

Hay naga-untat dayon kami it hampang.

Bangud sa kasadya ag malipayon

Namong paghinampang it panaguan,

Haeos indi eon namon mapan-uhan

Nga nagakangaob eon gali.

Sayod namon kon ano ro tudlo it datu,

Ag ro ginatawag nga mangingilaw.

Suno man sasugilanon ni Nanay,

Nga ro nasambit hay mga tawo sa taeon,

Nga nagaguwa halin sa idaeom it eugta.

Nagapanghawid ag nagapangkilaw,

Kapin sa maeangas ngamga unga.

Ngani nagakupag kaming magmaeanghod

It dinaeagan pauli sa amon nga baeay!

HINUMDOM - Love Torres

HINUMDOM

Pagbugtaw ko sa agahon, may ngirit sa baeatyagon

‘Wa it problema kon ano ro pamahawon

Si Nanay eot-a abi hay may suea ag einus-on.

May mainit pa nga gatas o milo eot-a nga nakahaon.

Maligos eon dayon ag mawarang sa pihak-baeay

Mahampang it “Eaha-Eaha” o “Balay-balay Kikay”

Gahueat-hueat sa mga tiyo ag kay Tatay

Gaekspektar nga may iuli nga pasayan o kalampay.

Mailabas eon man ag magpahilay-hilay

Matueog sa papag sa likod-baeay.

Samtang gaubra it pawod ro mga tiya ag si Nanay

Ako mat-a hay tueog nga tueo-eaway.

Pagbugtaw eon dayon hay diretso sa eanas

Hala daeagan ag hala einagas, (Sige karipas!)

Madusmo man sa pilapil nga may pil-as

Owa it pagkabaeaka, maisot malang ron nga gasgas.

Maeumpat man idto sa tinumpok nga uhot

Ag hala pinangaruskos, hala kaeot.

Pag-uli sigurado gid nga may maagom nga kurot

Eaban-eaban gid hay may gaabang nga hanot.

Sunod nga adlaw, imaw euman ro padaeagan

Masunggod eang kon ako hay wakaean

‘Wa man kunimo sa akong kalag ag pamatin-an

Pero nagakamadla ag gahimatuon eon man.

Unga, kabos, supae, kabaean

Pero sa tinion ngaron ako hay may naantiguhan

Pagturo ag pag-eaygay it mga ginikanan

Naging giya ko sa pamanawon sa manami nga daean.

Ro harang mga butang hay mga hinumdom malang man

Hinumdom nga nagtao kakon it manami nga kapahayagan

Hinumdom nga manami gid nga balik-balikan

Dahil sa simpleng hinumdom ngara ako hay may manami nga naabutan.

• Love Torres

MAESTRA - JASMIN CALIZO-VARGAS

MAESTRA

Ro propisyon nga maestra 
Manami nga pustora
Agahon pa mapanaw maadto sa eskuyla

Ro baeay aywanan 
Ro unga maaywanan
Ibilin sa manugbantay

Agud magturo sa ibang mga unga
Tungod hara ro obligasyon ag trabaho it maestra

Kung imo isipon grabe nga pagtiis
Isakripisyo ro pamilya para sa iba nga unga

Pero atong pangutan-on sapat baea ro sweldo nga ginabayad kanda?
Owa pa gid ako it nakilaea nga manggarunon nga maestra

Pwera eang kon si mam nakaasawa it seaman
Sa ibang lugar ro asawa ag manami ro ubra
Makapatindog it baeay ag makapaeskuyla

Ro sweldo it maestra tama eang sa pagkaon
Paalin kon may kolehiyo eon
Hara eon ro "Loan don"

Utang iya utang idto
Agud masustiner ro alowans ni Toto
Pag-abot it sweldo payslip lang ro itao

Owa eon it ginabaton sa kada swelduhan
Pampa-gwapa ni mam indi eon mamintinar
Gaadto sa eskuylahan owa it kwarta ro sueodlan

Mayad pa ro ibang propisyon 
Gasueod eang sa opisina ma time-in eang ag mauli dayon
Time out eang man sa hapon
Ro sweldo pa hay mabahoe

Kunta isipon man it atong gobyerno ro maestra hay pinaka pobre nga propisyon
Pero sa ueobrahon hasta sa baeay daea gihapon
Lesson plan ag grades hay kailangan tapuson

Dungog man naton kon atong unga magmainaeamon
Ro kalisod magturo kunta atong isipon
Ro maestra naton grabe nga propisyon

Saludo sa mga maestro ag maestra
Dahil kinyo abu nga nangin abogado ag abogada
Inhenyero,pulis,nurse ag doktor
Kunta mabati-an singgit naton sweldo hay taasan
Agud si mam hay maghugod man...

Kabay pa.

- JASMIN CALIZO-VARGAS

BEEd Aklan Catholic College

Abangan ang SanAg11

Abangan ang SanAg11. Ilang iri na lang lalabas na! Damu gid nga salamat kay Pierre Patricio sa pagpayag na magamit sa cover ang peynting niyang "In Harmony with Nature." Ang isyung ito ng SanAg ay tumatampok ng sandosenang maikling kuwento sa Aklanon, Hiligaynon, Filipino, at Ingles nina Leoncio P. Deriada, Alice Tan Gonzales, Mechelle Salinas Centurias, Shur C. Mangilaya, Rolando Saldana, Kristian Sendon Cordero, Jude Ortega, Genevieve L. Asenjo, Oscar P. Solapco, Jr., Maynard Manansala, Felino S. Garcia, Jr., at John Iremil E. Teodoro.